Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mớiKhẳng định giá trị, kiến tạo niềm tin

Việc đọc báo sẽ không còn như trước

Tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025 chiều 19/6, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh thẳng thắn chỉ ra một trong những vấn đề cốt lõi mà báo chí đang đối mặt: sự thay đổi nhanh chóng trong thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng. Ông nhấn mạnh, báo chí truyền thống đang mất đi một phần đáng kể độc giả do nhiều người chuyển sang sử dụng mạng xã hội làm nguồn tin tức chính. Điều này kéo theo hệ lụy là tin tức dễ bị chi phối bởi lượng tương tác (like, share, comment…), dẫn đến xu hướng chạy theo thị hiếu, giật gân, bỏ qua giá trị cốt lõi của báo chí là sự chính xác và khách quan.

Bên cạnh đó, sự tích hợp tính năng tóm tắt bằng trí tuệ nhân tạo (AI) và các công cụ liên quan đến tin tức trên các nền tảng công nghệ lớn cũng khiến các cơ quan báo chí lo ngại về việc giảm lượng truy cập vào website và ứng dụng của mình.

Cùng quan điểm, Phó Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học FPT Hoàng Nam Tiến dự đoán: "Trong 6 tháng tới, trí tuệ nhân tạo sẽ cách mạng hóa hoàn toàn cách chúng ta tiếp nhận thông tin". Các công cụ như ChatGPT cho phép người dùng nhanh chóng nắm bắt các sự kiện quan trọng, từ tin tức chiến tranh, thông tin kinh tế, đến sáp nhập tỉnh… được tổng hợp từ nhiều nguồn trong và ngoài nước. Chỉ trong vài phút, người dùng có thể tiếp cận những thông tin này mà không cần tốn thời gian đọc báo hay tìm kiếm thủ công.

Mặc dù sự thay đổi này chưa diễn ra toàn diện, hàng tỷ người đã và đang truy cập các nền tảng AI mỗi ngày. Họ chủ động tổng hợp, phân tích thông tin bằng cách đưa ra các mệnh lệnh cụ thể, thậm chí có thể đối chiếu nhiều nguồn tin và làm rõ các mâu thuẫn. Ông Tiến khẳng định: "Đây thực sự là một bước ngoặt thay đổi thế giới. Tương lai của việc đọc báo sẽ không còn như trước".

Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình đưa ra những con số thống kê đáng chú ý về thực trạng kinh tế báo chí Việt Nam, phản ánh rõ sự dịch chuyển mạnh mẽ trong mô hình hoạt động và nguồn thu. Trong khi tổng doanh thu báo chí truyền thống giảm hơn 6% và lượng phát hành báo in sụt giảm đến 77% trong vòng một thập kỷ, báo điện tử lại ghi nhận hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm. Điều này minh chứng cho sự dịch chuyển của người đọc từ hình thức truyền thống sang nền tảng số. Tuy nhiên, tỷ lệ tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí chỉ đạt khoảng 39%, còn khoảng 60% vẫn phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, hạn chế khả năng đổi mới và thích ứng với thị trường.

Mức sụt giảm lượng phát hành báo in cho thấy xu hướng thoái trào không thể đảo ngược của loại hình này. Dù báo điện tử bùng nổ, nhưng lại gặp khó khăn trong khai thác nguồn thu hiệu quả từ môi trường số do sự cạnh tranh gay gắt từ mạng xã hội như Facebook, YouTube và TikTok.

TS. Trần Đăng Tuấn, chuyên gia báo chí - truyền thông, nhận định: "Xã hội vẫn ném nhiều tiền vào truyền thông, nhưng báo chí đang nghèo đi". Ông thẳng thắn chỉ ra rằng báo chí đã dần chiếm lĩnh các nền tảng, đã nỗ lực nhưng dường như vẫn bị tụt lùi về mặt kinh tế và độ ảnh hưởng nội dung với độc giả. Điều này cho thấy câu chuyện không chỉ là báo chí đa nền tảng, mà cần "cú hích thứ hai".

"Cốt lõi vẫn là báo chí chất lượng”

Lịch sử đã chứng minh sức ảnh hưởng to lớn của báo chí đối với công chúng. Ông Hoàng Nam Tiến nêu ví dụ điển hình như 38 số báo Người cùng khổ hay 88 số báo Thanh niên nhận được sự mong đợi nồng nhiệt từ mỗi người dân yêu nước, bởi chúng chạm đến và phản ánh đúng khát vọng sâu thẳm của họ. Sau này, chúng ta vẫn chứng kiến những hiện tượng tương tự, khi có những số báo được săn đón đến mức “cháy hàng”, thậm chí nhiều người còn phải photo để đọc. Bởi những tờ báo, bài báo này truyền tải điều mà mọi tầng lớp xã hội khao khát được lắng nghe và tìm hiểu.

Ông Hoàng Nam Tiến chia sẻ: "Tôi đã chứng kiến nhiều bạn trẻ thế hệ gen Z không chỉ đọc từng chữ trên báo giấy mà còn chủ động quét mã QR để khám phá thêm nội dung liên quan. Điều này cho thấy, khi một tờ báo thực sự nói lên được những điều người dân muốn nghe, và đặc biệt là những nội dung gen Z muốn đọc, thì dù dài bao nhiêu, họ vẫn sẽ say sưa đón nhận. Và AI không phải là đối thủ nếu báo chí tập trung vào các bài điều tra, bài viết có sức chạm tới độc giả".

Trong kỷ nguyên công nghệ số, khi mạng xã hội đã quá phổ biến và AI đang ngày càng phát triển mạnh mẽ, người đọc vẫn có nhu cầu cao về những nội dung chân thực, được kiểm chứng. Bởi vậy, những người tạo ra và lan tỏa thông tin chính thống càng đóng vai trò không thể thiếu. Theo Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh, các cơ quan báo chí cần tập trung nguồn lực vào những loại nội dung có giá trị cao, khác biệt rõ rệt. Chất lượng nội dung sẽ trở thành yếu tố then chốt khi người dùng bị bủa vây bởi một lượng lớn bài viết bằng AI. Đây chính là cơ hội để các cơ quan báo chí tìm lại chỗ đứng của mình.

Nhìn lại một thế kỷ phát triển, báo chí Việt Nam đã chuyển đổi thành công từ mô hình truyền thống sang hiện đại, từng bước hội nhập với các tiêu chuẩn báo chí và truyền thông toàn cầu. Sự phát triển này không chỉ thể hiện khát vọng đổi mới, bắt kịp tốc độ chuyển đổi số của thế giới mà còn khẳng định vai trò định hướng thông tin và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội Việt Nam hiện đại.

Không gian phát triển của báo chí còn rất lớn. Để chiếm lĩnh không gian ấy, TS. Trần Đăng Tuấn cho rằng, nhu cầu xã hội về sự khả tín rất cao, và báo chí phải để người ta tìm đến vì thông tin chân thực, được phân tích sâu sắc, khai mở tư duy. Chỉ có con đường ấy, chúng ta mới chiến thắng trên không gian internet, sau tất cả bạn đọc vẫn tìm đến báo chí. "Nâng cao chất lượng là cú hích thứ hai của báo chí. Đi xa nhưng về gần, cốt lõi vẫn là báo chí chất lượng”.