Báo chí chuyển mình trong kỷ nguyên số

175 zettabyte dữ liệu mỗi ngày - báo chí số cần bước đi thần tốc

Thông tin báo chí được số hóa bao quanh chúng ta hầu như mọi lúc, mọi nơi và đã trở thành một phần thiết yếu của cuộc sống. Bạn có thể dễ dàng kiểm chứng điều này: mỗi khi rảnh rỗi, bạn lại lướt điện thoại di động, máy tính để tìm kiếm, đọc và tiếp nhận đủ loại thông tin cần thiết.

Sự gia tăng không ngừng về dung lượng thông tin mà mỗi người tiếp nhận hằng ngày là một quá trình không có điểm dừng. Mỗi ngày, người dân trên thế giới tạo ra hàng tỷ tin nhắn, hàng trăm triệu email, hàng chục triệu gigabyte dữ liệu trên Facebook, hàng triệu giờ nội dung mới trên YouTube… với tổng dung lượng khoảng 175 zettabyte (ZB), tương đương 175 nghìn tỷ gigabyte (GB) - theo Melvin M. Vopson, Đại học Tổng hợp Portsmouth. Điều đó cho thấy chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong hoạt động thông tin báo chí hiện nay là yếu tố sống còn để thông tin đến được với bạn đọc trong cuộc cạnh tranh khốc liệt.

Từ việc lưu trữ thông tin bằng ký hiệu trên vách đá của người tiền sử, nhân loại đã phát triển đến việc sử dụng ngôn ngữ và chữ viết, rồi đến những thành tựu công nghệ như máy tính, truyền thông không dây, Internet, trí tuệ nhân tạo… Từ đó, hàng loạt phương tiện lưu trữ mới ra đời: ổ cứng máy tính (HDD), đĩa quang (CD, DVD, Blu-Ray), ổ bán dẫn (SSD, thẻ nhớ flash), đám mây iCloud và nhiều nền tảng số khác. Nhờ vậy, thông tin được truyền tải nhanh chóng qua Internet hoặc các mạng dữ liệu khác, lưu trữ hiệu quả hơn và dễ dàng xử lý bằng các công nghệ điện toán hiện đại, cho phép tự động hóa các hoạt động có khối lượng dữ liệu lớn.

Nhà báo không chỉ viết tin mà còn quản lý kỹ thuật số

Chuyển đổi số trong báo chí đã đạt đến đỉnh cao với sự tham gia của trí tuệ nhân tạo (AI). Đây không chỉ là sự tiến hóa về công nghệ, mà còn là cuộc cách mạng làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất, phân phối và tiêu thụ tin tức. Các nghiên cứu về AI và báo chí gia tăng nhanh chóng, phản ánh sự cấp thiết và ý nghĩa của chuyển đổi số trong hoạt động báo chí hiện đại.

Những thay đổi trong nhận thức và ứng dụng công nghệ trong ngành truyền thông đang củng cố mạnh mẽ cho xu thế chuyển đổi số. Báo cáo Tin tức Kỹ thuật số năm 2024 của Viện Reuters, Đại học Oxford (Journalism, Media and Technology Trends and Predictions 2025) cho biết: 78% trong số 200 nhà lãnh đạo, biên tập viên và giám đốc kỹ thuật số tin rằng đầu tư vào công nghệ AI là chìa khóa cho sự tồn tại của báo chí. Niềm tin này bắt nguồn từ tiềm năng của AI trong việc nâng cao hiệu quả sản xuất tin tức, hỗ trợ phân tích dữ liệu phức tạp và tối ưu hóa phân phối nội dung.

Kỷ nguyên AI tạo sinh nổi bật với sự xuất hiện của ChatGPT và các công nghệ tương tự, mang đến một chiều hướng mới làm thay đổi mô hình báo chí. Những công nghệ này thay đổi quy trình sản xuất nội dung, đặt ra các câu hỏi cơ bản về vai trò của nhà báo và bản chất báo chí khi máy móc có thể tạo ra nội dung gần như không thể phân biệt với sản phẩm của con người.

Chuyển đổi số đã làm thay đổi căn bản diện mạo ngành báo chí. Một tòa soạn hiện đại có thể bao gồm các màn hình kỹ thuật số hiển thị dữ liệu thời gian thực, thuật toán AI phân tích xu hướng tin tức, và các nhà báo cộng tác với trợ lý ảo để sản xuất nội dung. Theo khảo sát, 73% tổ chức tin tức toàn cầu đã áp dụng công nghệ AI - một sự thay đổi mạnh mẽ so với thời kỳ báo chí truyền thống. Nhà báo ngày nay không chỉ viết tin mà còn trở thành “người quản lý kỹ thuật số”, kiểm soát nhiều nguồn thông tin và công cụ AI khác nhau.

Việc sử dụng AI hướng đến độc giả sẽ tiếp tục tăng trong năm 2025, khi các nhà xuất bản chuyển sang cá nhân hóa định dạng nội dung nhằm nâng cao mức độ tương tác. Nhiều đơn vị đang tích cực thử nghiệm các tính năng như: chuyển văn bản thành âm thanh, tạo tóm tắt AI đầu bài, dịch tin tức sang ngôn ngữ khác… Tùy vào nhu cầu, người đọc có thể trả 2 USD/tháng để đọc bản điện tử nhiều tờ báo lớn trên thế giới, hoặc 5 - 10 USD/tháng nếu muốn dùng các ứng dụng nâng cao như phân tích, so sánh, dự báo thông tin dựa trên dữ liệu lớn tích hợp AI.

Từ thực tế đó, có thể thấy rõ yêu cầu cấp thiết chuyển đổi số đối với các cơ quan báo chí và nhu cầu đầu tư cho hạ tầng kỹ thuật số, nơi lưu trữ và xử lý dữ liệu khổng lồ. Những nền tảng này đòi hỏi nhiều tài nguyên tính toán, năng lượng và nhân lực chất lượng cao. Đặc biệt, trong bối cảnh các định dạng kỹ thuật số nhanh chóng lỗi thời, nguy cơ mất tương thích hoặc mất khả năng truy cập dữ liệu luôn hiện hữu, đòi hỏi sự đầu tư liên tục vào công nghệ, và năng lực chống chịu trước nguy cơ tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu, xâm phạm quyền riêng tư…

Không chỉ là số hóa hay công nghệ, mà là đổi mới tư duy

Cũng cần phân biệt rõ giữa số hóa và tự động hóa. Một số người nhầm tưởng rằng việc có máy tính kết nối Internet là đã thực hiện số hóa. Tuy nhiên, máy tính và Internet chỉ là công cụ hỗ trợ đơn giản hóa hoặc tự động hóa một số quy trình, chứ chưa phải chuyển đổi số. Số hóa không đơn thuần là cải tiến quy trình, mà là thay đổi toàn bộ mô hình làm báo - từ sản phẩm, mối quan hệ với độc giả, đến cách vận hành cơ quan báo chí.

Hiện nay, chúng ta đã có Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, nhằm xây dựng các cơ quan báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; thực hiện tốt sứ mệnh thông tin tuyên truyền phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng và sự nghiệp đổi mới đất nước. Mục tiêu là giữ vững vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội, đảm bảo chủ quyền thông tin trên không gian mạng, đổi mới trải nghiệm độc giả, tạo nguồn thu mới và thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp nội dung số. Cuối cùng, báo chí cách mạng cần thu hút mọi đối tượng, giới, độ tuổi, tầng lớp dân cư tiếp cận với thông tin chính thống, từ đó dẫn dắt dư luận và thực hiện sứ mệnh truyền thông cao cả của mình.