Báo chí chính thống và sứ mệnh trong cuộc chiến chống tin giả

Tin giả - “đại dịch” trong kỷ nguyên số

Tin giả đang nổi lên như một mối đe dọa nghiêm trọng đối với hệ sinh thái truyền thông toàn cầu.

Năm 2025, cuộc chiến chống tin giả bước vào giai đoạn khó khăn hơn bao giờ hết khi trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh mẽ, tạo điều kiện cho việc sản xuất và lan truyền thông tin sai lệch trở nên tinh vi và khó kiểm soát hơn. Báo cáo mới nhất của Hội đồng An ninh Mạng Thế giới (GCS) cho thấy, hơn 60% nội dung lan truyền trên internet hiện nay có chứa yếu tố sai lệch, làm gia tăng nguy cơ khủng hoảng thông tin trên quy mô toàn cầu.

Thực tế cho thấy tin giả không phải là hiện tượng mới. Cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016 từng chứng kiến sự bùng phát của các trang web giả mạo nhằm thao túng dư luận. Đến năm 2020, đại dịch Covid-19 không chỉ gây ra khủng hoảng y tế toàn cầu, mà còn kéo theo một “đại dịch thông tin” (infodemic) - thuật ngữ được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) sử dụng để mô tả làn sóng tin sai sự thật lây lan chóng mặt, gây nhiễu loạn thông tin và hoang mang trong cộng đồng.

Một nghiên cứu từ Đại học Cornell (Mỹ) nhấn mạnh rằng, tác động của tin giả không chỉ dừng lại ở việc làm lệch hướng nhận thức xã hội mà còn đặt ra thách thức lớn đối với an ninh quốc gia, đồng thời làm xói mòn niềm tin của công chúng vào các nguồn tin chính thống.

Sứ mệnh của báo chí chính thống

Trong bối cảnh đó, báo chí chính thống đang nổi lên như một lực lượng quyết định trong định hướng dư luận và làm sáng tỏ sự thật. Với mạng lưới phóng viên trải khắp toàn cầu, quy trình xác minh nhiều tầng và các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp nghiêm ngặt, các cơ quan truyền thông chính thống đang đóng vai trò là tuyến phòng thủ quan trọng trước làn sóng tin giả ngày càng tinh vi.

Hàng loạt đơn vị báo chí nổi tiếng như The New York Times, Reuters, Associated Press (AP), AFP, BBC đã đầu tư mạnh vào các đội ngũ kiểm chứng thông tin (fact-checking) chuyên nghiệp; đồng thời hợp tác với nhiều tổ chức độc lập nhằm truy vết, bóc tách và phản bác các thông tin sai lệch. Cụ thể, hãng tin Reuters duy trì đơn vị chuyên trách kiểm tra tính xác thực của các tuyên bố trên mạng xã hội và các nền tảng số. Đơn vị này là thành viên của Mạng lưới Kiểm chứng Thông tin Quốc tế (IFCN) và hợp tác với các nền tảng như Meta và TikTok để kiểm soát nội dung sai lệch.

Trong khi đó, BBC đã triển khai dịch vụ kiểm chứng mới mang tên BBC Verify, với đội ngũ gồm 60 thành viên chuyên sử dụng kỹ thuật phân tích nguồn mở để xác minh thông tin. Các phương pháp kiểm chứng hiện nay không chỉ dừng ở việc liên hệ nhân chứng hay xác minh nguồn gốc, mà còn ứng dụng dữ liệu vệ tinh và trí tuệ nhân tạo (AI) để phát hiện các nội dung bị chỉnh sửa bằng công nghệ deepfake.

Những nỗ lực trên giúp cho quy trình làm báo của các đơn vị báo chí ngày càng minh bạch: từ xác minh nhân chứng, truy xuất nguồn gốc, đến ứng dụng dữ liệu vệ tinh và trí tuệ nhân tạo (AI) để phát hiện nội dung giả mạo, như các video bị chỉnh sửa bằng công nghệ deepfake.

Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân chính khiến tin giả lan nhanh là do cơ chế vận hành của thuật toán mạng xã hội - vốn ưu tiên hiển thị các nội dung giật gân, gây tranh cãi nhằm thu hút lượt tương tác. Chính điều này đã vô tình biến mạng xã hội thành môi trường lý tưởng để thông tin sai lệch sinh sôi và lan rộng. Do đó, báo chí chính thống - với hệ thống biên tập nhiều lớp, quy trình kiểm chứng chặt chẽ và cam kết giữ vững chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp - đang trở thành rào chắn vững chắc bảo vệ sự minh bạch và chính xác của dòng chảy thông tin toàn cầu.

Thách thức chưa từng có

Dù vậy, cuộc chiến chống tin giả vẫn cam go hơn bao giờ hết.

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay chính là sự phát triển vượt bậc của công nghệ tạo nội dung bằng AI. Các đoạn video sử dụng kỹ thuật deepfake hay những dòng tin sai sự thật được tạo ra một cách dễ dàng và có thể được phát tán với tốc độ chóng mặt nhờ các mạng bot, hệ thống tài khoản giả và thuật toán tối ưu hóa tương tác. Chỉ một nội dung sai lệch cũng đủ để gây hoang mang dư luận, thao túng thị trường, tác động đến bầu cử hoặc kích động xung đột xã hội.

Cùng lúc đó, niềm tin của công chúng vào truyền thông chính thống cũng đang bị xói mòn. Chiến dịch thông tin sai lệch có tổ chức, những cáo buộc “truyền thông thiên vị”, cùng sự nổi lên của các nền tảng không chính thống đã khiến nhiều người hoài nghi ngay cả với những nguồn tin uy tín. Điều này khiến cho việc tiếp cận thông tin chính xác trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Thêm vào đó, hệ sinh thái thông tin trên mạng xã hội cũng đang góp phần làm phức tạp thêm cuộc chiến chống tin giả. Các nền tảng như Facebook, X (trước đây là Twitter), TikTok hay YouTube đều vận hành dựa trên thuật toán ưu tiên các nội dung gây sốc và gây tranh cãi, khiến đây trở thành mảnh đất màu mỡ cho tin giả lan rộng. Trong nhiều trường hợp, thông tin sai lệch đã được lan truyền rộng rãi trước khi bất kỳ cơ quan báo chí nào kịp xác minh hoặc đưa ra phản bác.

Theo các chuyên gia, báo chí toàn cầu còn gặp trở ngại lớn khác là thiếu sự hợp tác đa phương hiệu quả. Sự phối hợp giữa các cơ quan báo chí, chính phủ, doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức phi chính phủ còn bị hạn chế bởi những khác biệt về pháp lý, chính trị và lợi ích kinh tế. Đáng lo ngại hơn, tại một số quốc gia, luật chống tin giả lại bị lợi dụng như một công cụ kiểm duyệt thông tin. Thay vì chống lại tin giả, những quy định này thường được áp dụng để hạn chế quyền tiếp cận thông tin đa chiều, gây khó khăn cho báo chí độc lập trong việc thực hiện nhiệm vụ phản biện và cung cấp thông tin khách quan.

Bên cạnh đó, nhiều cơ quan báo chí, đặc biệt ở cấp địa phương, đang thiếu hụt nguồn lực để đầu tư vào công nghệ xác minh, phân tích dữ liệu hay giám sát thông tin sai lệch. Trong khi đó, chính ngành báo chí cũng đang bắt đầu ứng dụng AI trong sản xuất nội dung nhằm giảm chi phí. Tuy nhiên, nếu không được kiểm soát chặt chẽ, các hệ thống viết tin tự động này có thể vô tình tái sản xuất thông tin sai lệch từ dữ liệu đầu vào không đáng tin cậy, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và uy tín báo chí.

Trước tình hình hiện tại, giới chuyên môn nhận định rằng báo chí quốc tế cần một chiến lược toàn diện và mạnh mẽ hơn. Việc đầu tư vào công nghệ kiểm chứng, như công nghệ AI tiên tiến phát hiện deepfake, truy xuất nguồn gốc thông tin, xác minh hình ảnh là bước đi cấp thiết. Đồng thời, nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua giáo dục truyền thông (media literacy) để giúp người dân trang bị kỹ năng nhận diện tin giả.

Hơn nữa, việc xây dựng một mạng lưới hợp tác toàn cầu giữa các tòa soạn, tổ chức kiểm chứng độc lập và các nền tảng công nghệ là chìa khóa để thiết lập những tiêu chuẩn đạo đức mới, minh bạch hóa thuật toán và chia sẻ dữ liệu phòng, chống tin giả trên quy mô quốc tế.

Dù cuộc chiến này không có hồi kết, bởi khi công nghệ ngày càng phát triển tin giả sẽ luôn tồn tại dưới nhiều hình thức mới, nhưng báo chí không thể lùi bước. Trong một thế giới mà sự thật có thể bị bóp méo chỉ trong tích tắc, báo chí chính thống đóng vai trò là tuyến đầu trong việc bảo vệ sự thật, cung cấp thông tin chính xác và đáng tin cậy tới công chúng toàn cầu.