Tiêu chí chưa cụ thể
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) năm 2015, đã có 4 điều quy định về xây dựng, ban hành VBQPPL theo trình tự, thủ tục rút gọn. Nhìn chung, Luật năm 2015 đã có bước hoàn thiện các quy định về xây dựng, ban hành VBQPPL theo trình tự, thủ tục rút gọn, qua đó giúp ban hành các VBQPPL nhanh chóng, kịp thời, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, nhưng vẫn bảo đảm chất lượng của VBQPPL.
Tuy vậy, thực tế cho thấy, trong thời gian qua, trước tình hình thế giới diễn biến phức tạp. Đặc biệt, việc xử lý ngay các vấn đề cấp bách trong phòng chống dịch Covid-19 và yêu cầu phải xử lý ngay các vấn đề an sinh, xã hội sau đại dịch cho thấy việc xây dựng và ban hành VBQPPL nhanh chóng, kịp thời theo trình tự, thủ tục rút gọn đã đáp ứng được các yêu cầu của thực tiễn.
Tuy vậy, bên cạnh những kết quả đạt được, theo đánh giá của Bộ Tư pháp, việc thực hiện xây dựng, ban hành VBQPPL theo trình tự, thủ tục rút gọn còn một số tồn tại, hạn chế.
Theo đó, Luật chưa có quy định về thời điểm và quy trình xây dựng đề nghị xây dựng, ban hành VBQPPL theo trình tự, thủ tục rút gọn nên quá trình thực hiện còn cách hiểu và áp dụng chưa thống nhất. Theo quy định tại Điều 148 Luật năm 2015 thì quy trình xây dựng, ban hành VBQPPL theo trình tự, thủ tục rút gọn, bao gồm tổ chức việc soạn thảo, tổ chức lấy ý kiến (nếu cần thiết) và thẩm định, thẩm tra. Luật năm 2015 không đề cập đến quy trình lập đề nghị. Theo Điều 146 của luật này, trình tự, thủ tục rút gọn thường được xem xét, áp dụng trong trường hợp khẩn cấp, đột xuất, cần ban hành văn bản trong một thời gian ngắn. Do vậy, nếu phải thực hiện quy trình lập đề nghị xây dựng văn bản thì sẽ khó đáp ứng được tính kịp thời của việc xây dựng, ban hành văn bản.
Ngoài ra, Bộ Tư pháp cũng cho rằng, việc quy định Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn đối với thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ và Bộ trưởng Bộ Tư pháp có trách nhiệm cho ý kiến đối với việc ban hành thông tư theo trình tự, thủ tục rút gọn để giải quyết những vấn đề cấp bách phát sinh từ thực tiễn theo quy định tại Khoản 1 Điều 146 của Luật là chưa phù hợp, chưa đề cao vai trò của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ trong việc chịu trách nhiệm toàn diện về việc áp dụng trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản và nội dung của văn bản do mình ban hành.
Bắt buộc phải lấy ý kiến đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản
Để xử lý những vướng mắc trên, Bộ Tư pháp đề nghị, bổ sung quy định về các trường hợp xây dựng, ban hành VBQPPL theo trình tự rút gọn. Theo đó, chỉ quy định về việc ban hành văn bản theo thủ tục rút gọn trong trường hợp khẩn cấp theo quy định của pháp luật tình trạng khẩn cấp, trường hợp phòng, chống thiên tai, dịch bệnh, cháy, nổ, bỏ quy định về trường hợp cấp bách để giải quyết những vấn đề phát sinh trong thực tiễn để tránh lạm dụng trong thực tiễn.
Bộ Tư pháp cũng đề nghị, mở rộng phạm vi áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn và đề cao trách nhiệm của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Tổng Kiểm toán nhà nước trong việc xây dựng, ban hành thông tư. Cùng với đó, quy định rõ thời điểm đề xuất áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn là trước hoặc trong quá trình xây dựng chính sách và soạn thảo VBQPPL.
Ngoài ra, Bộ Tư pháp cũng đề nghị quy định rõ trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành VBQPPL theo thủ tục rút gọn theo hướng: các cơ quan chủ trì sẽ tổ chức việc soạn thảo và xây dựng tờ trình, dự thảo văn bản, báo cáo tổng kết hoặc đánh giá thực trạng thi hành pháp luật; lấy ý kiến, không quy định tùy nghi như Luật hiện hành mà quy định bắt buộc phải lấy ý kiến đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản để bảo đảm chất lượng của văn bản; thẩm định, thẩm tra; xem xét, thông qua.
Theo quy định hiện hành, thời gian để xây dựng, ban hành VBQPPL theo thủ tục rút gọn phải mất từ 7 đến 10 tháng (bao gồm cả quy trình lập đề nghị và soạn thảo). Tuy nhiên, theo dự thảo Luật này, thời gian để xây dựng, ban hành VBQPPL theo thủ tục rút gọn chỉ mất khoảng 1 đến 2 tháng, giảm được 6 đến 8 tháng so với hiện hành.
Thực tiễn cho thấy, thời gian qua, trong một số tình huống đặc biệt, Quốc hội, Chính phủ đã phải “xé rào” về quy trình, khẩn trương xây dựng, ban hành ngay văn bản để điều chỉnh, giải quyết kịp thời những vấn đề hết sức cấp bách phát sinh từ thực tiễn. Trong giai đoạn diễn biến phức tạp, căng thẳng của đại dịch Covid-19, Quốc hội đã ban hành ngay Nghị quyết số 30/2021/QH15 tại Kỳ họp thứ Nhất, Quốc hội Khóa XV; trong đó, giao Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết định và chịu trách nhiệm về việc thực hiện một số giải pháp đặc biệt, đặc thù, chưa có tiền lệ, khác quy định của luật hoặc chưa được luật quy định để ứng phó kịp thời, có hiệu quả với diễn biến phức tạp của tình hình dịch Covid-19, giúp kiểm soát dịch bệnh, đưa đất nước trở lại trạng thái “bình thường mới”. Trước đó, khi dịch bệnh bùng phát và lây lan, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành các chỉ thị để thực hiện các biện pháp cấp bách phòng, chống dịch Covid-19 Mặc dù, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ không phải là VBQPPL nhưng đã phát huy hiệu lực tích cực, góp phần quan trọng ngăn chặn sự lây lan của đại dịch.
Trong tình huống đặc biệt phòng, chống dịch Covid-19, không thể tiến hành các trình tự, thủ tục theo quy trình xây dựng pháp luật như trong điều kiện bình thường. Để đáp ứng yêu cầu cấp bách về xây dựng, ban hành văn bản pháp luật, các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ đã tổ chức họp trực tuyến để thẩm tra, chỉnh lý các dự thảo văn bản. Quốc hội đã họp trực tuyến để thảo luận, xem xét, biểu quyết thông qua các dự án luật, dự thảo nghị quyết...
Việc xây dựng, ban hành văn bản và thực hiện các trình tự, thủ tục chưa có tiền lệ như trong các tình huống đặc biệt nêu trên là rất cần thiết, để đáp ứng yêu cầu cấp bách của tình hình thực tiễn, nhưng trong Luật Ban hành VBQPPL chưa dự liệu tình huống này nên chưa có quy định cụ thể để áp dụng.
Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, dự thảo Luật bổ sung quy định về xây dựng văn bản quy phạm pháp luật theo trình tự, thủ tục đặc biệt áp dụng trong trường hợp cấp bách nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc, phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng an ninh theo sự chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ quyết định việc áp dụng trình tự, thủ tục đặc biệt trong xây dựng, ban hành luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nghị định, nghị quyết của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng Chính phủ. “Việc xây dựng VBQPPL theo trình tự, thủ tục đặc biệt được thực hiện theo quyết định của các cơ quan, người có thẩm quyền”, Bộ Tư pháp đề nghị.
