Anh siết chặt quản lý sàn thương mại điện tử:Tăng cường bảo vệ người tiêu dùng

Luật Quy định sản phẩm và đo lường năm 2025 (PRMA) vừa được ban hành ngày 21/7 không chỉ đánh dấu bước chuyển lớn trong chiến lược bảo vệ người tiêu dùng, mà còn mở ra kỷ nguyên mới: nơi thương mại số không còn là “vùng xám pháp lý”, mà phải chịu trách nhiệm ngang bằng với thế giới thực.

Nguy cơ từ pin kém chất lượng và "cú siết" pháp lý

Trong bối cảnh thương mại điện tử tại Anh phát triển bùng nổ, hàng loạt vụ cháy nổ do pin lithium-ion trong xe đạp điện và e-scooter không đạt chuẩn đang làm dấy lên lo ngại sâu sắc về an toàn tiêu dùng. Theo Văn phòng An toàn sản phẩm và tiêu chuẩn (OPSS), chỉ riêng năm 2024, đã có 211 vụ cháy liên quan tới các thiết bị này, trong đó London chiếm tới 175 vụ. Phần lớn các sản phẩm này được mua từ các sàn thương mại điện tử như Amazon, eBay hoặc Facebook Marketplace, nơi chưa từng phải chịu trách nhiệm pháp lý trực tiếp như các cửa hàng truyền thống.

Thực tế, trong năm 2024, ít nhất 8 người đã thiệt mạng vì các vụ cháy liên quan e-bike. Nhiều vụ cháy bắt nguồn từ pin hoặc bộ phát điện (battery/generator), và gần 40% trong số đó xảy ra khi sản phẩm đang sạc. Các tổ chức như Electrical Safety First cảnh báo rằng nếu không có ràng buộc pháp lý, thị trường trực tuyến sẽ tiếp tục là “cửa ngõ” cho các sản phẩm kém chất lượng, gây nguy hiểm cho người tiêu dùng. Thực tế, trong chiến dịch tháng 1/2025, các cơ quan chức năng tại Anh đã gỡ bỏ hơn 1.800 pin lithium‑ion có nguy cơ cao khỏi các sàn thương mại điện tử trong khu vực, sau khi phát hiện nhiều sản phẩm không đủ thông tin nhãn mác và có lỗi nghiêm trọng về chất lượng.

PRMA được ra đời để giải quyết tình trạng này. Đây được coi là đạo luật “xương sống” nhằm thiết lập khung pháp lý toàn diện để kiểm soát sản phẩm có thể gây nguy hiểm, đặc biệt là trong môi trường trực tuyến. PRMA không chỉ mở rộng quyền lực cho Bộ trưởng Bộ Thương mại và doanh nghiệp trong việc ban hành các luật phụ (secondary legislation) mà còn yêu cầu các sàn thương mại điện tử phải chịu trách nhiệm pháp lý ngang với cửa hàng truyền thống. Họ sẽ phải chủ động giám sát sản phẩm, ngăn chặn hàng hóa không an toàn, phối hợp với cơ quan chức năng khi xảy ra sự cố, và cung cấp thông tin rõ ràng cho người tiêu dùng. Luật áp dụng cho tất cả các sản phẩm có yếu tố vật lý, kỹ thuật số hoặc kết hợp cả hai.

Luật cũng trao quyền mạnh mẽ cho các cơ quan thực thi như Trading Standards (cơ quan tiêu chuẩn thương mại địa phương tại Anh, chịu trách nhiệm thực thi các quy định pháp luật liên quan đến an toàn sản phẩm, bảo vệ người tiêu dùng, chống gian lận thương mại…), bao gồm quyền thu hồi sản phẩm, áp đặt án phạt hành chính hoặc truy tố hình sự (lên tới 2 năm tù), khám xét và niêm phong kho hàng vi phạm, cũng như yêu cầu marketplace gỡ bỏ sản phẩm trong thời hạn cụ thể. Tuy nhiên, để thực thi hiệu quả, giới chuyên gia cho rằng cần tăng cường ngân sách, nhân lực và năng lực kỹ thuật cho các cơ quan giám sát. Trong khi đó, các tổ chức như Which? và Electrical Safety First hoan nghênh luật mới như một bước ngoặt trong việc bảo vệ người tiêu dùng khỏi những “quả bom hẹn giờ” từ pin giá rẻ, kém chất lượng đang trôi nổi trên mạng.

Hướng tới bình đẳng thương mại và tiêu chuẩn toàn cầu

PRMA 2025 không chỉ nhằm giải quyết các rủi ro trước mắt mà còn mang sứ mệnh tái định hình lại môi trường thương mại số tại Anh theo hướng công bằng, minh bạch và có trách nhiệm. Bộ trưởng An toàn sản phẩm, ông Justin Madders, nhấn mạnh rằng người tiêu dùng cần được bảo vệ như nhau, bất kể họ mua hàng ở cửa tiệm hay trên mạng. Luật cũng nhằm tạo “sân chơi bình đẳng” giữa kinh doanh truyền thống và thương mại điện tử, điều mà Hiệp hội bán lẻ độc lập Anh (BIRA) cho là sẽ giúp lấy lại lòng tin người tiêu dùng và thúc đẩy họ quay trở lại các cửa hàng truyền thống.

Các biện pháp mới sẽ bảo đảm sự minh bạch cho khoảng 300.000 doanh nghiệp đang hoạt động trong các thị trường được quản lý với tổng doanh thu ước tính khoảng 490 tỷ bảng Anh.

OPSS sẽ tiếp tục chương trình trọng điểm nhằm xử lý các sản phẩm nguy hiểm, đặc biệt là pin cúc áo và nam châm nhỏ. Bên cạnh mở rộng chính sách, cơ quan này đang thúc đẩy vai trò của người tiêu dùng trong hệ sinh thái an toàn số. Người tiêu dùng được khuyến nghị kiểm tra nhãn an toàn như UKCA hoặc CE, đồng thời chủ động báo cáo các sản phẩm nghi ngờ nguy hiểm qua hệ thống cảnh báo chính thức. Chiến dịch tuyên truyền cộng đồng như “Mua sắm an toàn, sống an toàn”, ra mắt vào tháng 10 năm ngoái, còn hỗ trợ các buổi hướng dẫn tại trường học hoặc cộng đồng về nguy cơ từ pin lithium-ion và sử dụng e‑bike an toàn. Bên cạnh đó, hướng dẫn an toàn pin lithium-ion cũng được ban hành vào tháng 12 cùng năm.

Ông John Herriman, Tổng Giám đốc Cơ quan Tiêu chuẩn thương mại Vương quốc Anh, đánh giá luật mới sẽ hỗ trợ loại bỏ các sản phẩm không an toàn và không tuân thủ ra khỏi thị trường, tạo ra môi trường thương mại công bằng và an toàn hơn cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Tuy nhiên, phản ứng từ phía doanh nghiệp có phần trái chiều. Một số nền tảng lo ngại về chi phí tuân thủ cao và nguy cơ bị kiện tụng, đặc biệt khi phải giám sát hàng trăm nghìn người bán nhỏ lẻ. Trong khi đó, các tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng yêu cầu Chính phủ hành động quyết liệt hơn, nhanh chóng ban hành các luật phụ để cụ thể hóa trách nhiệm pháp lý đối với các sàn thương mại điện tử (marketplace), đặc biệt là về nhóm sản phẩm nguy cơ cao như pin lithium-ion, sạc điện, đồ chơi trẻ em và nam châm nhỏ. Đồng thời phạt nặng những sàn giao dịch thương mại điện tử không đạt tiêu chuẩn bắt buộc.

Không dừng lại ở biên giới Anh, PRMA còn đặt ra vấn đề tương thích với các quy định của Liên minh châu Âu như Quy định an toàn sản phẩm (GPSR) hay Luật Dịch vụ kỹ thuật số (DSA). Dù luật cho phép sự linh hoạt hậu Brexit, mọi khác biệt đáng kể đều phải báo cáo Quốc hội để tránh gây bất ổn cho thương mại quốc tế. Trong tương lai, báo cáo từ Ủy ban Luật pháp Vương quốc Anh về trách nhiệm sản phẩm, dự kiến ra mắt năm 2026, sẽ bổ sung nền tảng pháp lý cho các lĩnh vực mới nổi như trí tuệ nhân tạo, phần mềm và thiết bị kết nối thông minh.

Nhìn chung, PRMA 2025 là bước đi mang tính chiến lược, vừa cấp bách để bảo vệ người tiêu dùng trong thực tại số, vừa dài hạn để nâng cao tiêu chuẩn sản phẩm của Anh trên thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, để luật này không chỉ tồn tại trên giấy, điều then chốt là ban hành hướng dẫn cụ thể càng sớm càng tốt, tăng cường năng lực thực thi và bảo đảm sự phối hợp liên ngành. Quan trọng hơn cả, PRMA sẽ chỉ thành công nếu duy trì được niềm tin của người tiêu dùng, yếu tố sống còn cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế số Anh quốc.