Ánh sáng cuối đường hầm cho Gaza?

Cùng thời điểm đó, dòng viện trợ nhân đạo đã bắt đầu trở lại vùng đất vốn bị tàn phá nặng nề sau hai năm phong tỏa và giao tranh. Ba ngày sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, quân đội Israel rút về tuyến giới hạn đã định sẵn, mở đường cho tiến trình chính trị mà nhiều người cho rằng sẽ định hình tương lai của Trung Đông trong nhiều năm tới.

Theo CBS News, hôm đầu tuần, các lãnh đạo thế giới, trong đó có Tổng thống Trump, đã họp thượng đỉnh tại Ai Cập, bàn về tương lai của Gaza và trật tự khu vực. Dẫu vậy, bức tranh hòa bình vẫn còn mong manh. Những câu hỏi lớn như ai sẽ quản lý Gaza, Hamas có chịu giải giáp, và liệu một nhà nước Palestine có được công nhận vẫn đang bỏ ngỏ.

Đàm phán sau lệnh ngừng bắn: vẫn còn nhiều nghi ngại

Để đạt được thỏa thuận ngừng bắn vừa qua, Israel và Hamas đã phải trải qua nhiều vòng thương lượng gián tiếp tại Doha, Thủ đô Qatar, với Ai Cập và Qatar đóng vai trò trung gian. Sự thiếu tin tưởng lẫn nhau giữa hai bên khiến tiến trình đàm phán kéo dài và căng thẳng.

Theo kế hoạch hòa bình 20 điểm của Tổng thống Trump, giai đoạn đầu bao gồm 4 bước then chốt: Hamas phải thả toàn bộ con tin Israel, dù còn sống hay đã thiệt mạng; Israel phải phóng thích hàng trăm tù nhân Palestine; viện trợ nhân đạo phải được đẩy mạnh tới Gaza; và lực lượng Israel rút dần khỏi các thành phố lớn của vùng đất này.

Ngoại trưởng Ai Cập Badr Abdelatty tuyên bố, việc thực thi nghiêm túc giai đoạn đầu là điều kiện tiên quyết để các bên có thể tiến tới giai đoạn hai, đó là bàn về tương lai chính trị của Gaza. Đến tối 13/10, toàn bộ con tin còn sống đã được đưa về Israel, song thi thể của những con tin đã thiệt mạng vẫn đang nằm lại trong vùng đất bị vây hãm.

Người phát ngôn Lực lượng Phòng vệ Israel, Trung tá Nadav Shoshani, phát biểu với CBS News rằng: “Chúng tôi cam kết tuyệt đối với thỏa thuận này. Theo nội dung đã ký, Israel có 72 giờ để tái bố trí lực lượng trên tuyến phòng thủ mới. Thời hạn ấy đã qua, nhưng vẫn còn con tin chưa được trả, điều đó cho thấy chúng tôi hiểu mình đang đối mặt với điều gì”.

Giai đoạn sau của kế hoạch dự kiến sẽ đề cập đến những vấn đề gai góc hơn: ai sẽ điều hành Gaza sau chiến tranh, liệu Hamas có chịu giải giáp hay không, và làm sao để khởi động lại đàm phán về nhà nước Palestine, vốn là điều mà Israel hiện nay vẫn phản đối mạnh mẽ.

Theo một số nhà quan sát, chỉ cần một bên rút khỏi cam kết, tiến trình này có thể sụp đổ bất cứ lúc nào. Israel cũng từng ngầm cảnh báo rằng họ sẽ khôi phục chiến dịch quân sự nếu Hamas không tuân thủ yêu cầu giải giáp. Kế hoạch hòa bình của Tổng thống Trump còn đề ra mục tiêu xây dựng một lực lượng an ninh Palestine mới, được huấn luyện và giám sát bởi các đối tác khu vực và quốc tế, điều từng được xem là bước đột phá về an ninh khu vực.

Tương lai Gaza sẽ như thế nào tiếp theo?

Trong tất cả những vấn đề còn tồn tại, yêu cầu giải giáp Hamas được xem là trở ngại lớn nhất. Israel kiên quyết đòi hỏi Hamas phải từ bỏ toàn bộ vũ khí, trong khi phía Hamas tuyên bố điều đó là không thể chấp nhận, trừ khi Israel rút hoàn toàn khỏi Gaza và chấm dứt mọi kiểm soát.

Hiện tại, quân đội Israel đã rút khỏi thành phố Gaza, Khan Younis ở miền Nam và một số khu vực khác, song vẫn kiểm soát khoảng 53% diện tích vùng đất này. Các đơn vị Israel vẫn hiện diện tại thành phố Rafah, khu vực phía Bắc Gaza và vành đai biên giới kéo dài suốt chiều dài lãnh thổ.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố tuần trước rằng quân đội nước này đang “siết chặt vòng vây quanh Hamas từ mọi hướng”, đồng thời khẳng định Gaza phải được phi quân sự hóa sau khi nội các phê chuẩn kế hoạch hòa bình. Ông nói:

“Hamas sẽ phải giải giáp, và Gaza sẽ trở thành vùng phi quân sự. Nếu có thể đạt được điều đó bằng con đường êm thấm thì càng tốt; nếu không, chúng tôi sẽ làm bằng cách khác”.

Cùng lúc, Ngân hàng Thế giới và Ai Cập ước tính, việc tái thiết Gaza sau chiến tranh sẽ tiêu tốn ít nhất 53 tỷ USD. Ai Cập dự định tổ chức hội nghị quốc tế về tái thiết, mời các quốc gia và tổ chức tài chính tham gia.

Một câu hỏi khác khiến cộng đồng quốc tế băn khoăn là ai sẽ điều hành Gaza khi khói lửa lắng xuống. Theo kế hoạch của Mỹ, một cơ quan quốc tế tạm thời sẽ chịu trách nhiệm quản trị vùng đất này, dưới sự giám sát của các chuyên gia kỹ trị Palestine, những người không thuộc Hamas hay bất kỳ phe phái vũ trang nào.

Tuy nhiên, kế hoạch này cũng đề cập đến khả năng trao lại quyền điều hành cho Chính quyền Palestine của Tổng thống Mahmoud Abbas, điều mà ông Netanyahu phản đối từ lâu. Để được tham gia, chính quyền Palestine cần tiến hành một chương trình cải tổ sâu rộng, từ bộ máy hành chính đến cơ chế an ninh, nhưng không có thời hạn cụ thể nào được đưa ra.

Trong khi đó, Hamas tuyên bố rằng chính người Palestine phải quyết định cơ cấu chính quyền tương lai, thay vì để các thế lực bên ngoài sắp đặt. Kế hoạch của Mỹ cũng thừa nhận rằng “một nhà nước Palestine độc lập là khát vọng chính đáng của người Palestine”, song chưa xác định khi nào hoặc bằng cách nào các cuộc thảo luận về quy chế nhà nước sẽ được tiến hành. Thủ tướng Netanyahu nhiều lần khẳng định ông không chấp nhận việc thành lập một nhà nước Palestine, cho rằng điều đó sẽ đe dọa an ninh Israel.

Một điểm then chốt khác trong kế hoạch là việc thành lập lực lượng an ninh quốc tế do các nước Ảrập dẫn đầu, phối hợp với cảnh sát Palestine được Ai Cập và Jordan huấn luyện. Khi các đơn vị này triển khai, Israel sẽ rút khỏi những khu vực còn lại ở Gaza. Lực lượng này có nhiệm vụ duy trì trật tự, bảo vệ biên giới và phối hợp cùng Israel, Ai Cập trong việc kiểm soát các tuyến giao thương và cửa khẩu.

Ngoại trưởng Ngoại giao Ai Cập Badr Abdelatty cho biết, để triển khai lực lượng quốc tế này, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc cần ban hành nghị quyết phê chuẩn, xác định nhiệm vụ và phạm vi hoạt động như một lực lượng gìn giữ hòa bình hợp pháp.

Hiện có khoảng 200 binh sĩ Mỹ đang có mặt tại Israel để giám sát việc thực thi lệnh ngừng bắn và giai đoạn đầu của kế hoạch hòa bình. Họ sẽ làm việc cùng các đối tác quốc tế, tổ chức phi chính phủ và khu vực tư nhân nhằm bảo đảm tiến trình diễn ra minh bạch và hiệu quả.

Hy vọng nhỏ nhoi giữa những đổ nát

Dù những bước tiến gần đây được xem là tín hiệu tích cực đầu tiên sau hai năm chiến tranh, tình hình vẫn hết sức mong manh. Các chuyên gia cảnh báo rằng, chỉ cần một vụ tấn công đơn lẻ, một tuyên bố cực đoan hay một sự cố nhân đạo cũng có thể phá vỡ toàn bộ tiến trình. Trong khi đó, người dân Gaza vẫn phải đối mặt với thực tế khắc nghiệt: hàng chục nghìn ngôi nhà bị san phẳng, cơ sở hạ tầng tê liệt, và hàng triệu người vẫn sống trong cảnh thiếu điện, nước, lương thực.

Cộng đồng quốc tế, từ Liên Hợp Quốc, Liên minh châu Âu đến các nước Ảrập, đều khẳng định sẵn sàng hỗ trợ tái thiết, song niềm tin chính trị giữa các bên liên quan mới là yếu tố quyết định liệu hòa bình có thể bền vững hay không. Với việc con tin được trả, chiến sự tạm dừng và các bên đang ngồi vào bàn đàm phán, nhiều người hy vọng Gaza có thể mở ra một chương mới, nơi mà an ninh, tái thiết và tự quyết sẽ thay thế cho hận thù, đổ nát và bạo lực.

Song như lời của một nhà ngoại giao tại Cairo nhận định: “Mỗi khi nói đến hòa bình Trung Đông, chúng ta đều biết rằng mọi thỏa thuận đều chỉ là bước khởi đầu của một chặng đường dài”.

Kế hoạch hòa bình Gaza do Mỹ khởi xướng đang bước vào giai đoạn bản lề. Sự thành công của nó không chỉ quyết định số phận của hơn hai triệu người dân Palestine, mà còn ảnh hưởng đến cục diện an ninh toàn khu vực Trung Đông. Dẫu con đường còn lắm chông gai, song sau những năm dài bom đạn, chỉ riêng việc các bên chịu ngồi lại với nhau đã là tia hy vọng, dù nhỏ nhoi nhưng đáng quý cho một nền hòa bình đang được thử thách từng ngày.