An sinh - Xã hội:Thiên tai dị thường thách thức mục tiêu giảm nghèo đa chiều

Địa phương thiệt hại, hộ nghèo mất trắng do thiên tai

Theo Cục Biến đổi Khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong tháng 5 - 6/2025, mưa lớn không còn phân bố đều theo mùa như trước, mà thay vào đó là những trận mưa lớn bất ngờ, tập trung trong thời gian ngắn, điều kiện thuận lợi cho thiên tai xảy ra theo chuỗi. Đây là biểu hiện cụ thể cho thấy thời tiết ở Việt Nam đang trở nên ngày càng bất thường và khó dự báo hơn dưới tác động của biến đổi khí hậu.

Biểu hiện rõ nét khi tại khu vực vùng núi phía Bắc trong khoảng thời gian trên, mưa xuất hiện trong bối cảnh nền đất đã bão hòa nước do ảnh hưởng của các đợt mưa trước đó, tăng nguy cơ sạt lở đất và lũ quét tại nhiều địa phương, trong khi cũng chính các địa phương này đã chịu nhiều thiệt hại trong năm 2024 do thiên tai. Không chỉ miền núi, các địa phương ở vùng biển và đồng bằng, hay ở nội đô như Hà Nội, cũng xảy ra tình trạng ngập úng nhanh chóng do mưa sau bão số 5 vào cuối tháng 8/2025, một phần do quá trình đô thị hóa.

Thiên tai có thể gây ra hậu quả tàn khốc đối với người và tài sản. Trong vòng 20 năm trở lại đây, trung bình mỗi năm thiên tai đã làm hơn 300 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế 1-1,5% GDP. Trong năm 2024, chỉ riêng cơn bão số 3 đã khiến tăng trưởng GDP quý III của cả nước giảm 0,35%, quý IV giảm 0,22%. Gần đây nhất, thời tiết dị thường cùng thiên tai xảy đến không theo chu kỳ cũng khiến nông dân tại các tỉnh miền Trung mất mùa vụ hè - thu, khi đầu vụ, nông dân phải gieo lại 2 lần do mưa lớn; đến gần cuối vụ, bão và lũ lại đến sớm khiến việc thu hoạch gặp nhiều khó khăn.

Đối với các địa phương vùng dân tộc thiểu số và miền núi, nhất là các địa bàn đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa, nguy cơ gia tăng hộ nghèo, hộ cận nghèo, tái nghèo do thiên tai cũng rõ ràng hơn. Việc tư liệu sản xuất không còn cùng sự bất thường của thiên tai ngưng trệ cả một vụ mùa của người dân, đồng thời lấy đi cơ hội và hy vọng phát triển sinh kế. Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu và thiên tai còn làm gia tăng sự bất bình đẳng trong xã hội. Các công tác, chính sách và hoạt động hỗ trợ giảm nghèo cũng sẽ phải tái khởi động lại sau thiên tai, gây mất thời gian và nguồn lực.

Ứng phó linh hoạt

Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã dành nhiều nguồn lực để tích cực phòng, chống thiên tai, công tác dự báo ngày một được triển khai quyết liệt; cùng với đó, Chính phủ đã ban hành nhiều giải pháp nhằm ổn định sản xuất, phát triển kinh tế, thậm chí là giải pháp hỗ trợ trực tiếp cho người dân chịu ảnh hưởng. Hàng năm, HĐND các địa phương cũng thông qua các nghị quyết quy định mức hỗ trợ sản xuất nông nghiệp để khôi phục sản xuất vùng bị thiệt hại do thiên tai, dịch hại thực vật; tuy nhiên, đây cũng là giải pháp tình thế...

Lĩnh vực nông nghiệp, lao động di cư tự do là những đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi thời tiết, dịch bệnh. Vì vậy, cần thiết nghiên cứu và lựa chọn để chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp với điều kiện địa hình, thổ nhưỡng, không gây tác động đến khu vực; khuyến khích chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi có khả năng chống chịu hạn, ngập mặn (lúa ngắn ngày, cây chịu mặn, nuôi thủy sản nước lợ…); phát triển nông nghiệp thông minh (nông nghiệp công nghệ cao, tiết kiệm nước, ít phụ thuộc hóa chất).

Bên cạnh đó, việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế cũng có thể được cân nhắc, tuỳ vào nguồn lực và điều kiện của địa phương. Cùng với nông nghiệp, người dân có thể kết hợp phát triển du lịch, dịch vụ, buôn bán các mặt hàng đặc sản của địa phương. Vùng đồng bào DTTS và miền núi tuy gặp khó khăn do điều kiện địa hình, nhưng cũng thường là địa phương giàu bản sắc văn hoá, có những đặc sản địa phương khác biệt.

Làng du lịch Tân Hoá và Bản Ho Rum tại tỉnh Quảng Trị đều là những địa phương đặc biệt khó khăn nhưng tận dụng lợi thế của mình về cảnh quan, giá trị văn hoá đã trở thành điểm đến trên bản đồ du lịch với nét đẹp đặc biệt khó có bản sao. Hay các xã miền núi của tỉnh Quảng Trị, Nghệ An, Hà Tĩnh…, lại nổi tiếng với sản phẩm OCOP như măng Cà Roòng, chè shan tuyết, rượu nếp, hương trầm, mây tre đan…

Theo Bộ Tài chính, mục tiêu đến hết năm 2025 sẽ có 30% huyện nghèo và 30% xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo thoát khỏi tình trạng nghèo, đặc biệt khó khăn, hoàn thành mục tiêu Quốc hội giao. Cũng đến hết năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều sẽ tiếp tục giảm 0,8% - 1%/ năm. Tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số dự kiến giảm trên 3% trong năm 2025 và các huyện nghèo sẽ giảm từ 4% đến 5%.

Để hoàn thành mục tiêu trong năm 2025 với nhiều khó khăn, thách thức đặt ra từ thiên tai dị thường, bên cạnh chính sách, chương trình của Đảng và Nhà nước, cần sự nỗ lực, quyết tâm của địa phương cũng như sáng tạo, linh hoạt từ chính quyền cơ sở mới hỗ trợ hộ nghèo tìm thấy mô hình phát triển phù hợp. Bên cạnh đó, vai trò của các nguồn lực xã hội, doanh nghiệp cũng hết sức quan trọng trong việc nhanh chóng giúp địa phương nghèo thay đổi diện mạo, chống chịu với thiên tai.