Ấn Độ trước công cuộc tái chế pin: Tiềm năng lớn, rào cản nhiều

Sự phụ thuộc vào Trung Quốc và rủi ro nguồn cung

Theo dự báo, nhu cầu pin LIB của Ấn Độ sẽ tăng mạnh từ 15 gigawatt giờ (GWh) vào năm 2025 lên tới 127 GWh vào năm 2030. Tuy nhiên, nguồn cung khoáng sản thô trong nước – vốn là thành phần thiết yếu để sản xuất pin còn rất hạn chế, buộc quốc gia này phải nhập khẩu tới 75% lượng pin từ Trung Quốc.

Hiện tại, Trung Quốc kiểm soát 70–90% chuỗi giá trị LIB toàn cầu, chiếm 85% sản lượng pin và 58% xuất khẩu vật liệu pin. Sự phụ thuộc này gây ra mối lo ngại đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh Bắc Kinh có tiền lệ sử dụng nguồn tài nguyên như một công cụ chính trị, điển hình là việc hạn chế xuất khẩu đất hiếm trong thời gian gần đây. Trong vòng 5 năm qua, Ấn Độ đã chi khoảng 7 tỷ USD để nhập khẩu pin LIB từ Trung Quốc. Điều này đặt ra thách thức lớn đối với mục tiêu phát triển xe điện (EV) và hệ thống lưu trữ điện lưới.

Thêm vào đó, các khoáng sản quan trọng như lithium, coban và niken không chỉ khan hiếm mà còn chịu biến động giá mạnh. Giá tăng vọt trong năm 2021–2022, sau đó giảm mạnh vào năm 2023 và đầu 2024. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cảnh báo rằng, một cú sốc nguồn cung kéo dài có thể khiến giá pin toàn cầu tăng 40–50%, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tốc độ chuyển đổi sang xe điện trên toàn cầu.

Cơ hội và thách thức trong quản lý chất thải pin

Quản lý và tái chế chất thải pin hiệu quả đang được xem là giải pháp phòng ngừa quan trọng trước những rủi ro môi trường và nguồn tài nguyên ngày càng cạn kiệt. Hiện mỗi năm, Ấn Độ thải bỏ khoảng 70.000 tấn LIB. Một hệ thống tái chế hiệu quả có thể đáp ứng tới 14% nhu cầu vật liệu sản xuất pin của quốc gia này và mở ra cơ hội thị trường trị giá 3,5 tỷ USD vào năm 2030. Tuy nhiên, hiện thực hóa tiềm năng này phụ thuộc lớn vào việc cải cách sâu rộng khuôn khổ pháp lý và cơ cấu ngành.

Chính phủ Ấn Độ đã có bước đi đầu tiên khi ban hành Quy định Quản lý chất thải pin vào ngày 24/8/2022. Quy định này siết chặt các yêu cầu xử lý đối với tất cả các loại pin, đồng thời triển khai nhiều cải cách như thiết lập Hệ thống trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), yêu cầu thu gom và tái chế pin, áp dụng quy trình đăng ký, báo cáo mới và kiểm toán tuân thủ. Quy định cũng đặt ra các mục tiêu đầy tham vọng về tỷ lệ thu hồi vật liệu pin: 70% vào năm 2024–2025, 80% vào năm 2026 và 90% từ năm 2026–2027 trở đi.

Tuy nhiên, đến nay, hiệu quả triển khai vẫn còn hạn chế. Tỷ lệ thu gom và phân loại chính thức đối với pin LIB đã qua sử dụng ở Ấn Độ chỉ đạt khoảng 1%. Trong khi đó, khu vực phi chính thức vẫn xử lý gần 90% lượng chất thải pin theo phương pháp thủ công, thiếu an toàn và không được kiểm soát.

Nguyên nhân chính đến từ thiết kế chưa đầy đủ của khuôn khổ pháp lý hiện hành. Việc thiếu một hệ thống theo dõi vòng đời của pin gây cản trở cho công tác quản lý và tái chế. Dữ liệu báo cáo cũng còn hạn chế, khi các nhà sản xuất chỉ cần cung cấp bằng chứng cơ bản về việc tuân thủ mà không cần công bố thành phần hóa học hay tiềm năng thu hồi của sản phẩm.

Điều này khiến các doanh nghiệp tái chế hoạt động với lượng thông tin hạn chế về các khoáng sản quan trọng như lithium, coban và niken làm giảm tỷ lệ thu hồi và gia tăng chi phí xử lý. Thiếu nhãn mác tiêu chuẩn cũng góp phần gây khó khăn trong phân loại. Ngoài ra, quy định EPR hiện nay chưa đủ chặt chẽ, cho phép các nhà sản xuất hoàn thành thủ tục đăng ký mà không cần đầu tư đáng kể vào tái chế. Cơ quan thực thi Ban Kiểm soát ô nhiễm Trung ương (CPCB) cũng đối mặt với nhiều khó khăn trong giám sát và xử lý các vi phạm.

Một trong những bất cập đáng chú ý là việc đặt giá sàn EPR quá thấp, khiến các đơn vị tái chế chính thức không thể vận hành bền vững. Hệ quả là tình trạng gian lận như cấp chứng nhận giả, xử lý trái phép chất thải nguy hại – từng xuất hiện trong lĩnh vực rác thải nhựa – đang có nguy cơ tái diễn.

Cần cú hích chính sách

Trước thực trạng trên, các sửa đổi năm 2025 đối với Quy định quản lý chất thải pin đã được đưa ra nhằm khắc phục một phần các hạn chế. Những thay đổi mới bao gồm yêu cầu dán mã vạch kỹ thuật số bắt buộc trên pin, bộ pin, thiết bị, bao bì và tờ rơi; đồng thời tăng cường giám sát, cải thiện truy xuất nguồn gốc và thiết lập một hệ thống tín dụng trực tuyến công khai do CPCB quản lý nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Tuy vậy, các sửa đổi này vẫn chưa giải quyết triệt để những vấn đề cốt lõi. Các quy định hiện hành chưa đưa ra hạn ngạch thu hồi bắt buộc đối với các khoáng sản quan trọng như lithium hay coban. Kế hoạch chuyển đổi khu vực phi chính thức sang mô hình quản lý an toàn, hợp pháp cũng chưa rõ ràng. Đồng thời, giá sàn EPR vẫn chưa được điều chỉnh hợp lý để phản ánh đúng chi phí tái chế, và chưa có chính sách thúc đẩy đầu tư vào các công nghệ tiên tiến như thủy luyện kim, nhiệt luyện kim hay tái tạo catốt trực tiếp.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy rõ những hạn chế trong mô hình quản lý hiện tại của Ấn Độ. Liên minh châu Âu, với Đạo luật Quy định pin, đã đặt ra các chỉ tiêu thu hồi nghiêm ngặt. Tại Hàn Quốc, Chiến lược phát triển pin K đến năm 2030 và Chương trình Quản lý pin của Australia cũng là những ví dụ về cách tiếp cận toàn diện, linh hoạt trong xử lý và tái chế chất thải LIB.

Đối với Ấn Độ, việc thu hẹp khoảng cách chính sách đòi hỏi nhiều hơn là những điều chỉnh mang tính kỹ thuật. Cần có cơ chế thực thi mạnh mẽ, các mục tiêu thu hồi ràng buộc về mặt pháp lý, đánh giá an toàn nghiêm ngặt, cơ sở hạ tầng thu gom hiện đại, hệ thống nhãn mác tiêu chuẩn, quy trình kiểm toán hiệu quả để ngăn chặn gian lận, cùng với các chế tài xử phạt nghiêm minh.

Bên cạnh đó, cần có chương trình đào tạo và hỗ trợ chuyển đổi cho khu vực phi chính thức, cũng như một quỹ chuyên dụng thúc đẩy nghiên cứu và phát triển công nghệ tái chế. Việc thiết lập tiêu chuẩn quốc gia về độ tinh khiết của vật liệu tái chế và thúc đẩy sự tham gia của các bên liên quan sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng các mô hình kinh doanh bền vững.

Với khuôn khổ pháp lý phù hợp và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên, Ấn Độ hoàn toàn có khả năng khai thác tiềm năng to lớn từ chất thải pin LIB, qua đó thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn và bảo đảm an ninh năng lượng dài hạn.