Ấn Độ hướng tới luật cạnh tranh số riêng: Kiểm soát Big Tech, tạo không gian cho startup

Động thái này đánh dấu bước ngoặt quan trọng, thay vì tiếp tục chỉ sửa đổi và bổ sung Luật Cạnh tranh 2002 vốn chủ yếu xử lý vi phạm sau khi xảy ra, Ấn Độ muốn tiến tới cách tiếp cận mới chủ động, rõ ràng và kịp thời hơn cho thời đại kỹ thuật số.

Tiến tới xây dựng hàng rào chủ động cho Big Tech

Theo nguồn tin từ các cuộc thảo luận trong Chính phủ, Ấn Độ đang xem xét soạn thảo một Luật Cạnh tranh kỹ thuật số riêng biệt với các quy định định sẵn về “nên làm và không nên làm” cho những tập đoàn công nghệ có sức ảnh hưởng hệ thống. Cách tiếp cận này còn được gọi là “ex-ante”, tức phòng ngừa trước khi hành vi gây hại xảy ra.

Bằng việc đi trước một bước, Chính phủ kỳ vọng sẽ định hình cách mà Big Tech sử dụng dữ liệu người tiêu dùng, đối xử với các đối thủ nhỏ hơn, và từ đó mở rộng không gian cạnh tranh cho các doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) trong nước. Những quy tắc mới sẽ có phạm vi rộng, bao gồm nhiều mảng kỹ thuật số then chốt như tìm kiếm trực tuyến, mạng xã hội, thương mại điện tử, hệ điều hành và dịch vụ điện toán đám mây.

Động thái này không phải ngẫu nhiên. Nó bắt nguồn từ báo cáo tháng 3/2024 của Ủy ban Luật Cạnh tranh kỹ thuật số do Chính phủ thành lập. Báo cáo cùng với bản dự thảo Luật Cạnh tranh kỹ thuật số đã khuyến nghị một luật riêng biệt. Mặc dù đề xuất này vấp phải sự phản đối từ phía Big Tech, vốn cho rằng dự thảo “áp đặt” và “thụt lùi”, nhưng lại nhận được sự ủng hộ của cộng đồng startup, những người mong muốn ngưỡng áp dụng đủ cao để họ không bị ràng buộc quá mức.

Bộ Doanh nghiệp (MCA) và Bộ Điện tử và công nghệ thông tin (MeitY) đã tiến hành nhiều buổi tham vấn với các bên liên quan. Đồng thời, Ủy ban Cạnh tranh Ấn Độ (CCI) cũng đang thảo luận sâu về vấn đề này. Trước khi đưa ra quyết định cuối cùng, Chính phủ dự kiến sẽ tiến hành một nghiên cứu thị trường về nền kinh tế số để bảo đảm rằng khung pháp lý mới phản ánh đúng thực tiễn tại Ấn Độ.

Cân bằng giữa kiểm soát và phát triển

Các chuyên gia pháp lý và kinh tế đều đồng tình rằng một luật riêng cho lĩnh vực số sẽ mang lại nhiều lợi thế. Ông Shankey Agrawal, đối tác tại BMR Legal, nhận định Luật Cạnh tranh 2002 vốn được thiết kế cho thị trường truyền thống, với cơ chế điều tra và xử phạt kéo dài, nay đã tỏ ra chậm chạp so với tốc độ phát triển và sự tập trung quyền lực trong môi trường số. Theo ông, cách tiếp cận “phòng ngừa” cần trở thành trọng tâm vì “phòng bệnh vẫn tốt hơn chữa bệnh”.

Quan điểm này được ông Moksha Kalyanram Abhiramula, Giám đốc điều hành La Mintage Legal LLP củng cố thêm. Ông nhấn mạnh rằng, cách tiếp cận chủ động là rất quan trọng để ngăn chặn hành vi chống cạnh tranh ngay từ sớm. Đồng thời, một luật riêng sẽ tốt hơn việc chỉ chỉnh sửa luật hiện hành, bởi luật cũ không được thiết kế để xử lý những đặc thù như đổi mới nhanh chóng, sự phụ thuộc vào dữ liệu hay hiệu ứng mạng lưới trong thị trường số.

Cũng theo ông Abhiramula, luật mới cần nhắm vào những “doanh nghiệp kỹ thuật số có tầm ảnh hưởng hệ thống”. Đây sẽ là các nền tảng sở hữu cả sức mạnh tài chính lẫn lượng người dùng lớn tại Ấn Độ (tối thiểu 10 triệu người dùng cuối hoặc 10.000 doanh nghiệp sử dụng dịch vụ số cốt lõi). Như vậy, chỉ những “ông lớn” thực sự mới chịu sự điều chỉnh, trong khi startup và doanh nghiệp vừa và nhỏ không bị gánh nặng tuân thủ.

Bà Sonam Chandwani, đối tác quản lý tại KS Legal & Associates, thì lưu ý rằng thị trường số hoạt động khác biệt hoàn toàn so với thương mại truyền thống. Sức mạnh trong lĩnh vực này tập trung rất nhanh nhờ dữ liệu, thuật toán và hiệu ứng mạng. Theo bà, chỉ sửa Luật Cạnh tranh hiện hành là chưa đủ, mà cần một luật riêng, được thiết kế với công cụ sắc bén hơn. Tuy nhiên, luật mới cũng phải được “cân chỉnh” thận trọng: quá nặng nề sẽ bóp nghẹt startup, nhưng quá nhẹ nhàng sẽ để Big Tech tự tung tự tác.

Ấn Độ không phải quốc gia duy nhất đối mặt với bài toán kiểm soát Big Tech. Trên thế giới, cách tiếp cận phòng ngừa đã được nhiều nước áp dụng. Liên minh châu Âu hiện triển khai Đạo luật Thị trường số (DMA), xác định rõ những “người gác cổng” như Alphabet, Amazon, Apple, Meta, Microsoft, ByteDance và buộc họ tuân theo các nghĩa vụ cụ thể. Tại Anh, Luật Thị trường số, cạnh tranh và người tiêu dùng cũng vừa có hiệu lực trong năm 2024. Đức thì đã bổ sung quyền ex-ante vào luật cạnh tranh để kiểm soát hành vi lạm dụng từ những doanh nghiệp có tầm ảnh hưởng vượt trội.

Theo giới chuyên gia, Ấn Độ sẽ được lợi khi chọn một luật riêng thay vì gộp vào luật cạnh tranh hiện có. Bởi lẽ, luật riêng giúp doanh nghiệp rõ ràng hơn về nghĩa vụ, cơ quan quản lý cũng tránh được nhầm lẫn khi áp dụng, và giảm các tranh cãi pháp lý về phạm vi cũng như thủ tục. Lợi thế khác của cách tiếp cận riêng biệt là khả năng áp dụng theo giai đoạn. Ban đầu, CCI có thể tập trung vào các dịch vụ số cốt lõi nơi sự thống lĩnh của Big Tech toàn cầu thể hiện rõ nhất, như chợ ứng dụng, công cụ tìm kiếm hay sàn thương mại điện tử. Sau đó, nếu cần, luật có thể mở rộng sang các mô hình kinh doanh khác dựa trên bằng chứng cụ thể. Cách làm này vừa bảo vệ cạnh tranh, vừa khuyến khích đổi mới trong nước.