5 thách thức lớn của tự chủ giáo dục đại học đều liên quan đến tài chính

Bộ GD-ĐT cần đánh giá thật cẩn thận về tự chủ đại học

Tại Hội nghị tổng kết năm học 2022-2023 và triển khai nhiệm vụ năm học 2023-2024, tổ chức chiều 18.8, nêu ý kiến về vấn đề tự chủ đại học, GS.TS Nguyễn Thị Doan, nguyên Phó Chủ tịch nước - Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam cho rằng, chúng ta thực hiện tự chủ đại học tính tới nay đã hơn 10 năm, nhưng vẫn còn tình trạng ở nhiều trường đại học tự chủ, mối quan hệ giữa Hội đồng trường và Hiệu trưởng, Chủ tịch Hội đồng trường và Hiệu trưởng “chưa mấy suôn sẻ”.  

Do đó, GS Doan đề nghị Bộ GD-ĐT có đánh giá thật cẩn thận về việc thực hiện tự chủ đại học.

Bên cạnh đó, GS Doan nhắc đến một vấn đề khác cần được quan tâm trong mảng giáo dục đại học, là học sinh sau tốt nghiệp THPT ít đăng ký vào các khối ngành nghiên cứu cơ bản.

“Tôi đề nghị riêng những ngành nghiên cứu cơ bản này, Nhà nước phải có học bổng để thu hút sinh viên, bên cạnh việc giảm học phí, miễn học phí. Nếu không, nguy cơ của nghiên cứu cơ bản sẽ “nhãn tiền”. Các nhà khoa học đang già đi, nhưng những người mới chưa thấy nổi bật lên nhiều lắm.

Nếu như không có chính sách cho học sinh, sinh viên, thu hút các cháu vào ngành nghiên cứu cơ bản, chúng ta sẽ “hụt hẫng” cán bộ khoa học. Mà nghiên cứu cơ bản là nghiên cứu để phát triển đất nước ở mọi ngành”, GS Doan nêu ý kiến.

Chia sẻ tại hội nghị, PGS.TS Vũ Hải Quân, Uỷ viên Ban chấp hành Trung ương Đảng, Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cho biết, việc thực hiện tự chủ giáo dục đại học tại Việt Nam đã ghi nhận được nhiều kết quả tích cực, chất lượng đào tạo không ngừng được cải tiến.

Điều này thể hiện qua các minh chứng: số lượng công bố quốc tế tăng nhanh, số lượng chương trình được kiểm định quốc tế tăng nhanh, số trường đại học trên bảng xếp hạng quốc tế tăng.

Theo PGS Quân, tất cả 6 trường đại học thành viên của Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh đều đang thực hiện tự chủ đại học. Trong đó, sớm nhất là Trường Đại học Quốc tế bắt đầu thực hiện từ năm 2008. Đây được xem là trường công lập tự chủ đầu tiên có chương trình giảng dạy hoàn toàn bằng tiếng Anh.

Bên cạnh những kết quả đạt được, PGS Quân nhìn nhận, tiến trình tự chủ đại học ở Việt Nam thời gian qua gặp 5 thách thức rất lớn, chủ yếu liên quan đến tài chính đại học. Nếu không có hệ thống giải pháp đồng bộ, điều này sẽ giới hạn cơ hội tiếp cận giáo dục đại học của một bộ phận không nhỏ sinh viên có hoàn cảnh khó khăn. Đồng thời, khiến các trường đại học chạy theo các ngành đào tạo dễ tuyển sinh, làm mất cân đối nguồn nhân lực cho chiến lược phát triển quốc gia.

Bốn thách thức đầu tiên trong tiến trình tự chủ bao gồm: Nguồn thu chủ yếu dựa vào học phí; Chính sách cho sinh viên vay còn rất hạn chế; Một số quy định về pháp luật còn chưa đồng bộ, chưa thúc đẩy tự chủ đại học; Số sinh viên chọn ngành khoa học kỹ thuật công nghệ bao gồm cả đại học và sau đại học càng ngày càng giảm, dẫn đến mất cân đối trong lĩnh vực đào tạo ngành nghề.

Thách thức thứ năm là về niềm tin xã hội đối với giáo dục đại học. “Có lẽ chưa bao giờ, người thầy giáo phải có nhiều tâm trạng, tâm tư như bây giờ. Đây vừa là thách thức cuối cùng, cũng là thách thức lớn nhất”, PGS Quân nói.

Để giải quyết những thách thức trên, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh có 3 kiến nghị cụ thể.

Thứ nhất, đề nghị tăng đầu tư của Nhà nước cho giáo dục đại học. Cụ thể, đầu tư cho con người thông qua các đề tài, dự án. Có lộ trình điều tiết, giảm ngân sách Nhà nước đối với các trường đại học tự chủ theo hướng chỉ dừng cấp ngân sách chi thường xuyên sau khi các trường đại học đã tự chủ xong một chu kỳ đào tạo từ 4-5 năm. Trong trường hợp chưa tăng học phí, Nhà nước nên cấp bù ngân sách cho phần chưa được tăng.

Đồng thời, sớm hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật để thúc đẩy hợp tác, nghiên cứu chuyển giao khoa học công nghệ, thúc đẩy văn hóa kiến tạo, đặc biệt là xây dựng luật nhà giáo.

Thứ hai, chính sách tín dụng cho sinh viên vay nên mở rộng đối tượng, điều chỉnh hạn mức vay, giảm lãi suất, điều chỉnh thời gian, tăng thời gian cho sinh viên vay. Ngoài ra, cần nghiên cứu xây dựng, sớm ban hành chính sách tín dụng cho vay thương mại dành cho sinh viên.

Thứ ba, tăng đặt hàng đào tạo, nghiên cứu. Thep PGS Quân, giáo dục vẫn cần sự điều tiết, vai trò dẫn dắt của Nhà nước trong việc gắn đào tạo và nghiên cứu với các nhiệm vụ chiến lược quốc gia, nhiệm vụ phát triển vùng của đất nước.

Việc này giúp tạo ra sự hài hòa trong nhu cầu của người học, chuẩn bị cho nguồn nhân lực trong tương lai gần và tránh "khủng hoảng thừa" và "khủng hoảng thiếu".

Các ngành đề xuất được đặt hàng đào tạo gồm: Các ngành thuộc nhóm ngành Khoa học tự nhiên, nhóm ngành Khoa học xã hội, nhóm ngành Văn hóa - Nghệ thuật và một số lĩnh vực khác như Nông - Lâm nghiệp, Địa chất, Hải dương học…

Thủ tướng: Tự chủ đại học “không cầu toàn nhưng cũng không nóng vội”

Tại hội nghị, Thủ tướng đánh giá năm học vừa qua, các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam tiếp tục được xếp hạng cao và tăng thứ bậc trên các bảng xếp hạng uy tín quốc tế.

Chất lượng đào tạo, nhất là đào tạo đại học tuy đã có nhiều tiến bộ nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu, nhất là những ngành nghề mới, lĩnh vực công nghệ cao, các ngành nghề có chuyên môn sâu.

Công tác hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý cho đổi mới GD-ĐT triển khai còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển thực tế của giáo dục trong nước và xu hướng hội nhập quốc tế, nhất là đối với tự chủ đại học.

Thủ tướng bày tỏ sự trăn trở sau những lần tới các trường đại học và nhận thấy chúng ta có nhiều chính sách đúng, chủ trương đúng nhưng cách làm, tư duy, cách tiếp cận để giải quyết vấn đề thực tiễn lại chưa đúng.

“Chúng ta là một đất nước đang phát triển, chúng ta làm gì cũng cần đi từng bước. Phải vừa làm, vừa rút kinh nghiệm, mở rộng dần, không cầu toàn và không nóng vội được”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Theo Thủ tướng Phạm Minh Chính, việc thực hiện tự chủ đại học là đúng, nhưng tư duy, phương pháp luận, cách tiếp cận còn chưa được.

“Vấn đề tự chủ đại học chúng ta còn phải nghiên cứu. Quan trọng là tư duy, phương pháp luận và cách tiếp cận để giải quyết vấn đề thực tiễn cho phù hợp. Tôi đề nghị chúng ta phải có phương pháp, cách làm, các trường đại học phải đề xuất việc này”, Thủ tướng nói.

Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, cơ quan, địa phương đẩy mạnh tự chủ giáo dục trên tinh thần “không cầu toàn nhưng cũng không nóng vội”, với cách làm bài bản, khoa học, phù hợp với lộ trình cụ thể, rõ ràng để các cơ sở giáo dục tự chủ về chuyên môn, kinh phí nhưng bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước.