Bài 1: Xung phong mở đường thắng lợi

Trong suốt “Chín năm làm một Điện Biên”, lực lượng thanh niên xung phong (TNXP) đã trở thành nguồn bổ sung lực lượng cho bộ đội chủ lực, là lực lượng phối hợp, đảm nhiệm vận chuyển, làm đường trên các hướng tiến công quan trọng dẫn vào Điện Biên Phủ.

Bước chuẩn bị kỹ lưỡng

Bước vào Chiến dịch Điện Biên Phủ, nhận rõ yêu cầu bức thiết của cuộc kháng chiến cũng như khả năng chiến đấu của tuổi trẻ Việt Nam, ngày 15.7.1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị cho Trung ương Đoàn Thanh niên cứu quốc thành lập Đội TNXP công tác Trung ương, tập hợp những thanh niên tình nguyện được giáo dục và tổ chức chặt chẽ, thực sự là đội quân chủ lực để có thể mở hàng trăm kilomet đường, vận chuyển hàng vạn tấn lương thực, đạn dược trong bất kỳ tình huống nào cho bộ đội có đủ điều kiện đẩy mạnh tác chiến theo hướng mở các chiến dịch lớn, dài ngày. Đến tháng 1.1954 (sau 3 năm), quân số Đoàn TNXP đã phát triển lên gần 1 vạn, biên chế thành 8 đội, được chia thành 50 đại đội. Địa bàn công tác của đoàn trải khắp từ Việt Bắc, Tây Bắc và Liên khu 4.

Ngày 13.3.1954, quân ta nổ súng mở màn tiến công quân Pháp ở tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Lực lượng TNXP phối hợp với lực lượng công binh, dân công hỏa tuyến mở nhiều tuyến đường nhằm phá thế độc đạo và chống lại việc đánh phá của địch. Theo đó, các đội TNXP có nhiệm vụ giữ vững mạch máu giao thông trên các tuyến dẫn vào Điện Biên Phủ. Với công cụ thô sơ như: cuốc, xẻng, dây thừng, quang gánh… và tận dụng tối đa cây rừng, chặt tre, gỗ lát đường, đan sọt, chế tạo xe để đựng đất đá, hàng nghìn TNXP đã kiên cường bám trụ ngày đêm làm đường, sửa đường, phá bom bảo đảm giao thông, thông xe ra tiền tuyến.

Tại ngã ba Cò Nòi - điểm gặp nhau của đường số 13 (từ Việt Bắc sang) và đường số 41 (từ Liên khu III, Liên khu IV lên). Đây là đoạn đường xung yếu nhất trong tuyến đường của chiến dịch nên suốt ngày đêm quân địch tập trung máy bay bắn phá dữ dội.

Dù đã trên 90 tuổi, song cụ ông Trần Khắc Lộng, cựu TNXP, hiện đang sinh sống tại quận Hoàng Mai (Hà Nội) vẫn nhớ như in những ngày tháng khốc liệt tại “chảo lửa” Cò Nòi. “Cuộc chiến của bộ đội ở tiền phương, còn cuộc chiến của chúng tôi là tại các cung đường, đèo núi, thác ghềnh, cầu phà để bảo đảm giao thông cho cả một vùng rộng lớn phục vụ cho chiến dịch. Vô vàn khó khăn, vất vả, song với lòng nhiệt huyết, quyết tâm của tuổi trẻ, lực lượng TNXP vẫn luôn hoàn thành nhiệm vụ” - cụ Lộng chia sẻ.

Đèo Pha Đin cũng là một trong những trọng điểm đánh phá ác liệt của máy bay địch. Với chiều dài 32km (tính từ chân dốc phía Thuận Châu đến chân dốc phía Tuần Giáo), đèo có độ cao 1.600m so với mực nước biển, rừng cây rậm rạp, nhiều đoạn cua gấp, dốc đứng, vực sâu. Đây là tuyến đường "huyết mạch" để lên Điện Biên Phủ. Tại đây, lực lượng TNXP bố trí đến 9 đại đội. Ông Lê Hữu Thảo, hiện đang sinh sống tại tổ 1, phường Mường Thanh (thành phố Điện Biên Phủ), cựu TNXP sau bổ sung cho bộ đội chủ lực trong chiến dịch Điện Biên Phủ kể lại: “Dù bị địch bắn phá ác liệt, đội hình phân tán song với quyết tâm “thanh niên xung phong còn thì mạch máu giao thông luôn được giữ vững”, các đại đội TNXP đã vượt qua mưa bom, bão đạn, lao động hết mình, bảo đảm các lực lượng và phương tiện cơ động theo kế hoạch”.

Chạy đua với thời gian - tất cả vì tiền tuyến

Ngoài nhiệm vụ bảo đảm giao thông thông suốt trên các tuyến đường, lực lượng TNXP còn đảm nhận nhiệm vụ vận chuyển lương thực, đạn dược và chăm sóc thương binh. Theo các tài liệu lịch sử, với tính chất khẩn trương, căng thẳng, lực lượng TNXP phải tăng tốc, chạy đua với thời gian trong việc vận chuyển, tăng năng suất bốc vác, tăng cân, tăng chuyến, giải phóng nhanh phương tiện và mặt đường. Nhiều đại đội đã có những cách làm sáng tạo, tăng hiệu quả làm việc. Tiêu biểu như các đại đội 295, 297, 408, 410 làm nhiệm vụ trên tuyến đường 41 đã giảm thời gian bốc xếp hàng trên 1 xe ô tô từ 25 phút xuống còn 6 phút. Các đại đội khác trên tuyến cũng giải phóng được 40 - 50 xe, đột xuất giải phóng tới 80 xe trong một đêm. Toàn lực lượng đều thi đua làm việc với tình thần “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng”.

Bà Phạm Thị Bảy, cựu TNXP, hiện đang sinh sống tại tổ 3, phường Thanh Bình, thành phố Điện Biên Phủ kể lại: “Tôi thuộc đội vận chuyển vũ khí phục vụ Chiến dịch Điện Biên Phủ. Thời điểm đấy, tôi nhận nhiệm vụ vận chuyển đạn 82. Chúng tôi vận chuyển đạn bằng quang gánh. Đạn 82 khá nặng, song đang tuổi thanh niên, có sức khỏe, tôi thường gánh mỗi đầu gánh 4 quả đạn. Nhiều lúc gánh mỗi lần 10 quả đạn. Đường vận chuyển rất hiểm trở, thường xuyên trèo đèo, lội suối, phải vượt qua núi cao, vực sâu. Mặc dù vậy, anh chị em TNXP vẫn luôn động viên nhau, cùng nhau hướng về chiến thắng, tạo động lực để hoàn thành nhiệm vụ”.

Quá trình thực hiện nhiệm vụ giữa mưa bom, bão đạn, lực lượng TNXP, bộ đội không thể tránh khỏi bị thương. Trong tình thế chiến dịch đang căng thẳng, lực lượng TNXP tiếp tục được phân nhiệm vụ chăm sóc thương binh, vận chuyển thương binh về tuyến sau. Các đội viên được lựa chọn thực hiện nhiệm vụ là những thanh niên trẻ khỏe, dũng cảm, yêu thương đồng đội. Đồng thời, các đội viên được huấn luyện cách vận chuyển người bị thương bằng cáng, cách chăm sóc thương binh. “Dù đêm hay ngày, khi có người bị thương tôi phải tìm đường đến để cấp cứu, nhẹ thì cấp cứu rồi theo dõi, nặng thì phải tổ chức chuyển anh em về tuyến sau để cứu chữa”- cụ Trần Khắc Lộng chia sẻ.

Ngày 7.5.1954, sau 56 ngày đêm "khoét núi ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt, máu trộn bùn non. Gan không núng, chí không mòn" của các chiến sĩ, Quân đội ta đã tiêu diệt toàn bộ quân địch ở tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, diệt và bắt sống 16.000 quân địch. Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng. Ngày 8.5.1954, Bác Hồ gửi thư khen bộ đội, TNXP, dân công hỏa tuyến và đồng bào Tây Bắc, trong đó có đoạn: “Quân ta đã giải phóng Điện Biên Phủ, Chính phủ thân ái gửi lời khen ngợi cán bộ, chiến sĩ, dân công, TNXP và đồng bào các địa phương đã làm tròn nhiệm vụ một cách vẻ vang”. Lực lượng TNXP đã được tặng 1 Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, 60 huân chương các loại cho các tập thể và cá nhân, 120 huy hiệu Bác Hồ.