Kiểm soát và điều chỉnh mức sinh hợp lý

Mức sinh thay thế thấp

Theo Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, hiện nay, bức tranh về mức sinh chung của cả nước đang có nhiều mảng màu khác biệt. Theo đó, dù đã đạt mức sinh thay thế hơn 13 năm qua, nhưng đến nay vẫn đang có sự chênh lệch đáng kể giữa các vùng. Cụ thể, 4/6 vùng kinh tế - xã hội chưa đạt được mức sinh thay thế, có nơi mức sinh rất cao dẫn tới quy mô dân số tiếp tục tăng nhanh. Trong khi ở một số vùng đô thị, vùng kinh tế phát triển, mức sinh đã xuống thấp, có nơi thấp xa so với mức sinh thay thế. Chênh lệch giữa mức sinh vùng cao nhất (Trung du miền núi phía Bắc) và vùng thấp nhất (Đông Nam Bộ) là 0,98 con.

Thống kê của Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình cũng cho thấy, khi tính tổng tỷ suất sinh trung bình 5 năm gần đây, có 33 tỉnh có mức sinh hơn 2,2 con; 21 tỉnh có mức sinh dưới 2 con và chỉ có 9 tỉnh, thành phố có mức sinh xung quanh mức sinh thay thế (từ 2 - 2,2 con). Chênh lệch mức sinh giữa nơi cao nhất và nơi thấp nhất là 1,57 con. Các chuyên gia cho hay, nơi có mức sinh thấp tiếp tục có xu hướng giảm sâu và ngày càng lan rộng. Trong 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp, có một số tỉnh mức sinh ở mức rất thấp, tập trung ở khu vực Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long và duyên hải miền Trung.

Về các nguyên nhân làm mức sinh giảm, nhiều ý kiến cho rằng, do áp lực cuộc sống và công việc đã làm tình trạng kết hôn muộn, sinh con muộn, sinh ít con và không muốn sinh con ngày càng gia tăng. Bên cạnh đó, việc nuôi dạy, chăm sóc con cái hiện nay đòi hỏi rất nhiều chi phí như ăn uống, học hành, chăm sóc sức khỏe, vui chơi giải trí… Tâm lý sợ tốn kém nên nhu cầu sinh con của các gia đình đang có xu hướng giảm nhanh. Trình độ học vấn, điều kiện sống được cải thiện, lối sống theo trào lưu và tâm lý thích hưởng thụ, thích dịch chuyển cũng có tác động nhất định ảnh hưởng đến mức sinh thấp.

Trong khi mức sinh khu vực Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long đang ở mức thấp thì ở miền Trung và Tây Nguyên, miền núi phía Bắc xu hướng mức sinh đang dần tăng cao trở lại sau khi đạt mức thay thế. Hiện có 33 tỉnh có mức sinh cao, quy mô dân số là 39,8 triệu người, chiếm 41,4% dân số cả nước, nhưng nhiều tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội còn rất khó khăn, chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế. Mức sinh cao đã tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết việc làm, chăm sóc sức khỏe, giáo dục, làm tăng khoảng cách phát triển và chất lượng cuộc sống của các địa phương này so với các khu vực khác.

Cần có giải pháp can thiệp

Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình Nguyễn Doãn Tú cho biết, với mức sinh không đồng đều, nhất là mức sinh thấp như ở một số tỉnh, thành phố hiện nay, nếu không có những biện pháp can thiệp sẽ dẫn đến mức sinh giảm sâu hơn, khi đó sẽ kéo theo nhiều hệ lụy ảnh hưởng đến chất lượng dân số, cơ cấu dân số và già hóa dân số nhanh chóng.

Phó Chi cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình TP Hồ Chí Minh Phạm Thị Mỹ Lệ cũng cho hay, vấn đề mức sinh thấp sẽ gây ra bất lợi cho cơ cấu nhân khẩu học và sự phát triển kinh tế - xã hội trong tương lai. Tình trạng già hóa dân số sẽ diễn ra rất nhanh, tạo áp lực ngày càng tăng đối với hệ thống an sinh xã hội dành cho người cao tuổi; sự suy giảm về nguồn nhân lực, đặc biệt là lao động trẻ, làm ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội.

Để kiểm soát mức sinh và điều chỉnh kịp thời khi mức sinh có xu hướng giảm và giảm sâu, mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 588/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030. Mục tiêu đề ra của Quyết định là đến năm 2030, tăng 10% tổng tỷ suất sinh ở các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp; giảm 10% tổng tỷ suất sinh ở các tỉnh, thành phố có mức sinh cao; đồng thời duy trì kết quả ở những tỉnh, thành phố đã đạt mức sinh thay thế.

Theo các chuyên gia, chính sách dân số mới này sẽ góp phần tăng tỷ suất sinh ở những nơi mức sinh thấp. Đây là cơ hội để trong tương lai, Việt Nam sẽ có một thế hệ lao động mới, kéo dài cơ cấu dân số vàng, bảo đảm nguồn lực cho phát triển đất nước. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều nước trên thế giới đã thành công trong việc giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc đưa mức sinh rất thấp về mức thay thế, dù có nhiều chính sách khuyến khích sinh con với nguồn lực đầu tư lớn.  

Để việc điều chỉnh mức sinh hiệu quả, Tổng cục trưởng Nguyễn Doãn Tú cho rằng, cần có sự điều chỉnh và hướng dẫn để tránh tình trạng người dân hiểu lầm và gây ra phản ứng ngược khiến mức sinh tăng trở lại, nhất là ở những vùng đang có mức sinh cao. Đặc biệt, để có được quy mô và cơ cấu dân số hài hòa nhất, giải pháp hữu hiệu nhất trong giai đoạn hiện nay là có chính sách kiểm soát mức sinh linh hoạt cho các tỉnh, thành phố trên cơ sở khung mức sinh của quốc gia để duy trì mức sinh hợp lý.