Bài 1: Vẫn là bài toán phức tạp…

Tại Hội thảo khoa học “Dự án mỏ sắt Thạch Khê Hà Tĩnh: Tiếp tục hay dừng khai thác” do Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam tổ chức mới đây tại Hà Nội, nhiều chuyên gia và nhà khoa học cho rằng: Việc dừng hay tiếp tục khai thác là bài toán phức tạp cần có hướng đi phù hợp, giải quyết hài hòa phát triển kinh tế, bảo vệ cảnh quan, môi trường và các hệ sinh thái biển.

Tạm dừng là cần thiết

Trong chuyến thăm và làm việc tại tỉnh Hà Tĩnh ngày 11.6.2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đến kiểm tra thực địa Dự án mỏ sắt Thạch Khê và nhấn mạnh: Dừng hay triển khai đều phải có cơ sở khoa học!

Căn cứ chỉ đạo đó, hàng loạt ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu tiếp tục được đưa ra để mổ xẻ, tranh luận cho một vấn đề đã tồn tại dai dẳng nhiều năm qua… Theo Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài Nguyễn Mại, nếu tiếp tục nghiên cứu các khía cạnh của dự án thì sẽ tốn thêm hàng nghìn tỷ đồng cho việc thăm dò địa chất, đánh giá tác động môi trường, lập báo cáo nghiên cứu khả thi. Bởi từ khi được khai thác đến khi tạm dừng, mỏ sắt đã bộc lộ nhiều khuyết điểm về công nghệ, môi trường, an sinh xã hội. “Tôi đồng tình với tỉnh Hà Tĩnh, Bộ KH và ĐT không triển khai dự án này, giao cho chủ đầu tư và UBND tỉnh thực hiện các thủ tục cần thiết, tiến hành san lấp mặt bằng, giải quyết những vấn đề liên quan môi trường và dân sinh”, GS.TSKH Nguyễn Mại nhấn mạnh.

Liên quan đến vấn đề địa chất, PGS.TS Trần Bỉnh Chư (Tổng Hội địa chất Việt Nam) nhấn mạnh, điều kiện địa chất thủy văn - địa chất công trình mỏ sắt Thạch Khê rất phức tạp, nước dưới đất có quan hệ thủy lực với nước mặt. Hiện, chưa có nước nào trên thế giới khai thác quặng sắt bờ biển (trừ khai thác sa khoáng)…

Đồng quan điểm trên, ông Trần Văn Thụy (Đại học Quốc gia Hà Nội) cũng  cho rằng, việc dừng lại hay tiếp tục dự án là bài toán phức tạp cần có hướng đi phù hợp, giải quyết hài hòa phát triển kinh tế, bảo vệ cảnh quan, môi trường và hệ sinh thái biển. “Tạm dừng dự án là cần thiết cho đến khi có thuyết minh khoa học, công nghệ phù hợp, bảo đảm tính thống nhất với quy hoạch tổng thể”, ông Thụy nhấn mạnh.

Lưu ý việc khai thác tiềm ẩn nhiều rủi ro, PGS. TS. Nguyễn Hồng Phương (Viện Vật lý địa cầu) cho biết: việc khai thác có thể gây ra động đất kích thích, còn hiểm họa sóng thần từ khu vực Biển Đông là hiện hữu đối với vùng bờ biển Thạch Hà và cần được tính đến cho mỏ sắt Thạch Khê.

Ở góc nhìn khác, ông Nguyễn Huy Mỹ (Viện Tháo khô mỏ Liên bang Nga tại Việt Nam) tiếp tục đề xuất, Chủ đầu tư chứng minh hiệu quả đầu tư, hiệu quả kinh tế - xã hội bền vững qua báo cáo khả thi và chuẩn bị tốt cho các phản biện... “Chủ trương Nghị quyết 10-NQ/TW ngày 10.2.2022 của Bộ Chính trị là rất đúng, vì hơn 11 năm qua, chưa có lời giải một cách khoa học cho việc dừng hay triển khai dự án. Tuy vậy, nếu để đến năm 2030 là quá lâu, tiếp tục ảnh hưởng đến đời sống của Nhân dân và định hướng chiến lược phát triển kinh tế của tỉnh Hà Tĩnh”, ông Mỹ nhấn mạnh.

Căn cứ pháp lý nào  ?

Đó là khẳng định của Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn công nghiệp than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) Nguyễn Tiến Mạnh - một trong các cổ đông thành lập Công ty Cổ phần sắt Thạch Khê (TIC) để triển khai Dự án mỏ sắt Thạch Khê. Theo Phó Tổng Giám đốc TKV, đến nay dự án mỏ sắt Thạch Khê đã thực hiện đầy đủ các chỉ đạo của cấp thẩm quyền; bảo đảm tuân thủ đầy đủ các quy định trong hoạt động khai thác chế biến khoáng sản… “Việc dừng dự án là không có cơ sở pháp lý; không có cơ sở về kỹ thuật-kinh tế-môi trường; không thực hiện đúng các chỉ đạo của Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ. Đặc biệt, nếu dừng dự án sẽ gây thiệt hại lớn về kinh tế cho đất nước, cho các cổ đông tham gia dự án, từ đó làm mất vốn của Nhà nước”, ông Mạnh nhấn mạnh.

Viện dẫn văn bản số 9792/VPCP-TH ngày 14.11.2016 của Thủ tướng Chính phủ; đặc biệt là chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 10.2.2022 về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản và công nghiệp khai khoáng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045:“ Đánh giá hiệu quả đầu tư, hiệu quả kinh tế - xã hội bền vững để xem xét đầu tư các dự án khai thác, chế biến… hoàn thành trước năm 2030”… Đại diện TKV đề nghị tiếp tục triển khai dự án mỏ sắt Thạch Khê. Bởi, bên cạnh đem lại lợi ích lớn cho đất nước - doanh nghiệp - địa phương - người dân, dự án được triển khai còn bảo đảm cung cấp nguyên liệu ổn định cho các cơ sở luyện kim trong nước. Qua đó, giảm nhập khẩu quặng sắt, bảo đảm nguyên liệu ổn định cho các nhà máy sản xuất thép; giảm lượng ngoại tệ chuyển ra nước ngoài… “TKV đã triển khai nhiều dự án lớn về khai thác trên cả nước, đem lại hiệu quả kinh tế cao, đáp ứng môi trường. Tập đoàn có đầy đủ năng lực về tài chính, nhân lực, triển khai dự án có hiệu quả, đảm bảo môi trường”, ông Nguyễn Tiến Mạnh nhấn mạnh.

Trao đổi với phóng viên, ông Phạm Lê Hùng (Thành viên Hội đồng quản trị TIC) cho biết đã có văn bản gửi Văn phòng Chính phủ, Thường trực Chính phủ đề nghị triển khai Dự án mỏ sắt Thạch Khê và giám sát kỹ, nếu để xảy ra các vi phạm, tùy từng mức độ để xử lý, nếu vi phạm nặng thì thu hồi giấy phép… “Việc dừng dự án hoàn toàn không có cơ sở pháp lý. Hơn nữa, dự án không dùng bất cứ hóa chất nào trong khai thác nên không thể gây thảm họa môi trường”, ông Hùng khẳng định.