Liên danh nhà thầu - lợi bất cập hại
Vừa qua, Bộ Giao thông Vận tải có Công văn 9245/BGTVT-CQLXD gửi Thủ tướng Chính phủ về việc tổ chức lựa chọn nhà thầu xây lắp dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021 - 2025. Theo đó, Bộ đề xuất phân chia các gói thầu có giá trị dự kiến từ 3.000 - 5000 tỷ đồng, mỗi gói thầu có khoảng 3 nhà thầu liên danh.
Việc phân chia dự án thành các gói thầu có quy mô, giá trị như trên cơ bản phù hợp với chỉ đạo của Thủ tướng. Để đẩy nhanh tiến độ, nâng cao chất lượng triển khai các dự án giao thông trọng điểm, tháng 2.2022, Thủ tướng đã yêu cầu phải lựa chọn nhà thầu có năng lực, kinh nghiệm, không chia nhỏ gói thầu, bảo đảm tính đồng bộ.
Tuy nhiên, việc gói thầu có nhiều nhà thầu liên danh liệu có phù hợp? Một gói thầu có giá trị 3.000 - 5.000 tỷ đồng thì không nhỏ, nhưng nếu liên danh khoảng 3 nhà thầu sẽ thành nhỏ, bởi liên danh nhà thầu ở nước ta hiện naychủ yếu là kiểu bắt tay nhau cho đủ điều kiện trúng thầu, sau đó tự chia gói thầu để thi công, mỗi đơn vị làm một đoạn. Như vậy, việc triển khai mô hình liên danh nhà thầu có thực sự đáp ứng mục tiêu đẩy nhanh tiến độ, nâng cao chất lượng?
Bên cạnh đó, việc nhiều nhà thầu trong một gói thầu dễ dẫn tới “không ai nói được ai”, gây khó khăn cho quản lý công trình. Trường hợp một trong các nhà thầu trong liên danh được “gửi gắm”, có năng lực yếu không chỉ ảnh hưởng tới uy tín của các nhà thầu còn lại mà còn ảnh hưởng tới tiến độ, chất lượng và tính kết nối đồng bộ toàn dự án.
Ngoài ra, khi dự án bị chia nhỏ, một nhà thầu có thể được chỉ định làm nhiều gói thầu nhưng không liền kề nhau mà rải rác, phân bổ không tập trung. Điều kiện thi công như vậy sẽ gây khó khăn, tốn kém chi phí cho việc tập kết và điều phối máy móc, trang thiết bị, nguyên vật liệu, nhân công giữa các gói thầu cũng như cho công tác tổ chức thi công và điều hành dự án.
Có thể thấy, việc tiếp tục triển khai mô hình nhà thầu liên danh ở dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2 là “lợi bất cập hại”. Từ đó, nhiều ý kiến cho rằng, việc chia gói thầu làm đường cao tốc nên căn cứ theo tính chất kỹ thuật - đoạn ngắn nhưng yêu cầu kỹ thuật đặc biệt sẽ chia thành gói thầu riêng, đoạn dài nhưng yêu cầu đơn giản có thể gộp thành một gói - và ràng buộc rõ các điều kiện với liên danh nhà thầu.
Mô hình tổng thầutạo điều kiện cho doanh nghiệp vươn tầm
Cùng với đó, để tận dụng tối ưu tiềm lực của các nhà thầu mạnh, cần nghiên cứu áp dụng mô hình tổng thầu, lựa chọn một nhà thầu đã từng quản lý, thi công một tỷ lệ lớn đường cao tốc, hiểu được yêu cầu kỹ thuật thay vì lựa chọn hình thức liên danh để tối ưu hiệu quả, gói thầu không bị "băm" nát, khó quản lý. Mô hình này cũng giúp nâng cao chất lượng nhà thầu trong nước để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của các dự án hạ tầng giao thông trong tương lai.
Một số chuyên gia nêu ý kiến, trường hợp áp dụng mô hình tổng thầu, các cấp chức năng có thể vận dụng linh hoạt hệ thống pháp luật liên quan hiện nay để nâng giá trị gói thầu lên 5.000 tỷ đồng, thậm chí là 10.000 tỷ đồng, nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp lớn được tham gia khối lượng công việc lớn và giảm áp lực cho bộ máy quản lý dự án.
Một trong những khoản chiếm tỷ lệ lớn trong chi phí xây dựng là chi phí đầu tư máy móc thiết bị. Khi nhận gói thầu nhỏ, lợi nhuận không nhiều sẽ dẫn đến tâm lý “tiết kiệm” chi phí, không mạnh tay trong đầu tư mua sắm thiết bị, hiệu suất thi công do đó không cao. Trái lại, khi đứng trước cơ hội đảm trách các gói thầu lớn, các nhà thầu lớn sẽ có động lực để mạnh dạn đầu tư củng cố nguồn nhân lực và vật lực, mua sắm trang thiết bị thi công hiện đại, nâng cao hiệu suất và kỹ thuật thi công.
Đồng thời, từ kinh nghiệm được tích lũy sau những gói thầu lớn, những dự án khó, các nhà thầu lớn càng thêm trưởng thành và kéo theo các nhà thầu nhỏ cùng vươn lên. Việc dựng ra giới hạn, đóng khung các gói thầu từ 3.000 - 5.000 tỷ đồng vô hình tạo ra rào cản cho sự phát triển của doanh nghiệp. Thiếu cơ hội để phát triển đột phá sẽ bóp nghẹt khát vọng vươn tầm, khiến các doanh nghiệp trong nước mãi nhỏ bé trong khi các nước như Hàn Quốc, Trung Quốc,… đã có các tập đoàn xây dựng tầm cỡ quốc tế.
Dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025 là thách thức và cũng là cơ hội cho những doanh nghiệp xây dựng hạ tầng giao thông ở Việt Nam. Việc áp dụng mô hình tổng thầu với việc lựa chọn được tổng thầu có đủ năng lực, kinh nghiệm, uy tín được xem là yếu tố quan trọng và cần thiết để đưa "đại dự án" về đích bảo đảm chất lượng và tiến độ. Đồng thời, công tác quản lý và chi phí quản lý dự án của các ban quản lý dự án cũng giảm đáng kể.
