Không sớm có chính sách, nghệ thuật truyền thống sẽ không còn

Chỉ sợ "không còn ai biết tới nữa"
Cộng đồng người Giẻ Triêng tại Kon Tum sinh sống chủ yếu ở các huyện Ngọc Hồi và Đắk Glei. Trong văn hóa của người Giẻ Triêng, âm nhạc gắn liền với cuộc sống hàng ngày, lúc lên nương, lên rẫy, hay trong những lễ như mừng lúa mới, đám cưới…  
Nghệ nhân ưu tú A Brol Vẽ (sinh năm 1945, già làng Đắk Răng, xã Đắk Dục, huyện Ngọc Hồi) cho biết, bộ nhạc cụ truyền thống của người Giẻ Triêng gồm 14 món, chủ yếu được làm từ gỗ, tre, nứa, giang… lấy trên rừng gần làng. Mỗi loại nhạc cụ có ý nghĩa và được sử dụng trong ngữ cảnh riêng. Chẳng hạn, Tơ Lun được dùng để thổi khi lên nương, lên rẫy, nhằm giảm đi mệt mỏi; Ta Lẻ dùng để thổi khi lên rừng nhằm xua đuổi thú dữ; khèn dùng cho các đôi nam nữ tỏ tình; Oong Eng Nhâm dùng để thể hiện nỗi nhớ chồng đi làm xa…
“Tuy nhiên, đến nay, già là người duy nhất của làng Đắk Răng và là một trong hai nghệ nhân có thể làm và thổi được các loại nhạc cụ này. Năm nay già 76 tuổi rồi, không biết còn làm và thổi nhạc được đến bao giờ. Rồi sau này, chỉ sợ nhạc cụ dân tộc Giẻ Triêng không còn ai biết tới nữa mà thôi”, già A Brol Vẻ buồn rầu nói.
Cùng chung nỗi buồn với nhạc cụ của dân tộc Giẻ Triêng, hát dân ca và thổi tà vẩu của người Mơ Nâm (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng) ở huyện Kon Plông cũng đang bị mai một. Theo nghệ nhân ưu tú A Lễ (sinh năm 1956, làng Kon Chênh, xã Măng Cành, huyện Kon Plông), các làn điệu dân ca Mơ Nâm thường được sử dụng trong các lễ hội của cộng đồng như đâm trâu, mừng lúa mới, hát giao duyên, ru con… Trong khi đó, tà vẩu là loại nhạc cụ được dùng với đánh cồng, bởi cồng chỉ tạo ra âm tiết trầm, còn tà vẩu sẽ tạo ra nhiều âm tiết cao, trong trẻo. Trai gái trong làng sẽ nhảy múa quanh đống lửa để phụ họa cho âm nhạc từ cồng và tà vẩu tạo ra. Ngoài ra, tà vẩu còn đóng vai trò quan trọng không thể thiếu trong bộ nhạc cụ truyền thống của người Mơ Nâm.

Tuy vậy, đến nay trong làng Kon Chênh chỉ còn khoảng 5 người biết hát dân ca, 3 người biết thổi tà vẩu, tất cả đều đã lớn tuổi. Trong khi đó, thế hệ trẻ trong cộng đồng người Mơ Nâm, thậm chí ngay trong chính gia đình già A Lễ, không mặn mà với các loại hình nghệ thuật truyền thống, mà chủ yếu nghe và hát nhạc hiện đại.
Sớm có chính sách bảo tồn
Bà Đậu Ngọc Hoài Thu, Trưởng phòng Quản lý văn hóa và gia đình, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Kon Tum cho biết, không chỉ nghệ thuật của người Giẻ Triêng và người Mơ Nâm, hiện nay, văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh nói chung, loại hình hát dân ca, nhạc cụ truyền thống các dân tộc nói riêng, đang bị mai một.
“Những năm qua, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Kon Tum đã nỗ lực tham mưu, triển khai công tác bảo tồn, phát huy giá trị loại hình nghệ thuật truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số như tổ chức nghiên cứu, sưu tầm và phục hồi nhạc cụ truyền thống bằng tre, nứa của các dân tộc Giẻ Triêng, Brâu, Bahnar và Xơ Đăng thông qua việc tổ chức các lớp truyền dạy về kỹ năng chế tác và diễn tấu loại hình nhạc cụ truyền thống. Ngoài ra, Sở cũng tổ chức cho các nghệ nhân tham gia hoạt động văn hóa, nghệ thuật trong và ngoài tỉnh để quảng bá các loại hình nghệ thuật của dân tộc”, bà Thu cho biết.

Trên thực tế, khó khăn lớn nhất trong bảo tồn giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số là bởi giá trị kinh tế mà chúng mang lại không cao. Trong khi đó, đối với đa phần thế hệ trẻ, vai trò của kinh tế rất quan trọng trong việc đưa họ đến và học hỏi các loại hình nghệ thuật của dân tộc.
Tuy nhiên, nghệ nhân ưu tú A Brol Vẽ chia sẻ, khi có du khách đến làng Đắk Răng tham quan, bên cạnh thưởng thức trình diễn nhạc cụ ngay tại làng, khách có thể mua nhạc cụ của người Giẻ Triêng làm kỷ niệm. Mỗi loại nhạc cụ tùy theo độ phức tạp trong quá trình chế tạo mà có giá khác nhau, từ 200.000 - 600.000 đồng. Còn theo nghệ nhân ưu tú A Lễ, các đơn vị kinh doanh dịch vụ lưu trú, khách sạn, nhà hàng tại thị trấn Măng Đen thường xuyên liên hệ để ông đến biểu diễn phục vụ du khách với mức thù lao khoảng 200.000 đồng/lần. Việc tạo ra lợi ích kinh tế từ loại hình nghệ thuật truyền thống như vậy hy vọng sẽ giúp thế hệ trẻ có cái nhìn khác về bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình.
Về lâu dài, bà Đậu Ngọc Hoài Thu đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tham mưu Chính phủ ban hành văn bản quy định định mức chi chế độ đãi ngộ đối với các chủ thể văn hóa tham gia công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, nhằm bảo đảm quyền lợi, kịp thời động viên khích lệ đồng bào các dân tộc thiểu số tích cực tham gia công tác bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc.
Bên cạnh đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần quan tâm, hỗ trợ kinh phí bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa tiêu biểu của các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum và các chương trình, dự án, đề án của tỉnh về công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, nhất là những chương trình, dự án, đề án mà tỉnh Kon Tum triển khai theo chương trình, dự án, đề án của Chính phủ, của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.