Covid-19 định hình lại cuộc cạnh tranh dược phẩm toàn cầu

- Thứ Năm, 21/10/2021, 06:59 - Chia sẻ
Kinh nghiệm quý báu mà các công ty dược châu Á thu được trong đại dịch có thể làm đảo lộn sự độc quyền của phương Tây đối với các loại thuốc giá trị cao nói chung, kéo theo những tác động đối với khả năng tiếp cận thuốc trên toàn cầu.

Covid-19 đã tạo ra một thị trường trị giá hàng tỷ USD cho các loại vaccine - yếu tố đang được coi là chìa khóa để các nước mở cửa lại nền kinh tế và bắt đầu quá trình chuyển đổi sang trạng thái bình thường mới. Vào cuối tháng 8, Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus cảnh báo rằng “tình trạng bất bình đẳng về vaccine càng kéo dài, virus càng có nhiều cơ hội lây lan và phát triển thành các biến thể thậm chí nguy hiểm hơn, có thể vô hiệu hóa vaccine mà chúng ta có, khiến đại dịch kéo dài”. Nếu thế giới bị mắc kẹt trong một cuộc chiến dường như bất tận với các chủng Covid-19 mới, thì nhu cầu dài hạn về vaccine là khổng lồ, mang lại lợi nhuận cao cho các công ty dược phẩm.

Vaccine Astra được sản xuất tại Hàn Quốc - Yonhap

Thế độc quyền của phương Tây

Pfizer và Moderna dự đoán sẽ thu về hơn 52 tỷ USD từ vaccine chỉ trong năm 2021 và hàng tỷ doanh thu hàng năm trong nhiều năm tới. Mặc dù Johnson & Johnson và AstraZeneca đã cam kết bán vaccine với giá gốc cho đến đại dịch kết thúc, cam kết này của AstraZeneca đã chấm dứt vào tháng 7 và không có gì ngăn cản công ty chuyển sang mô hình vì lợi nhuận cho vaccine mới.

Tuy nhiên, ngoại trừ Sinopharm và Sinovac của Trung Quốc, danh sách vaccine được WHO chấp thuận chủ yếu là các công ty dược phẩm phương Tây. Sự thiếu đa dạng này phản ánh tình trạng bất cân xứng sâu sắc trong ngành công nghiệp thuốc toàn cầu trị giá hàng nghìn tỷ USD, nơi 8/10 công ty có lợi nhuận cao nhất đặt trụ sở tại Mỹ hoặc Liên minh châu Âu.

Cho đến những năm 1960, các công ty dược phẩm non trẻ của Mỹ và châu Âu đã được hưởng lợi từ khả năng tiếp cận kiến ​​thức tương đối cởi mở để đổi mới và phát triển năng lực kỹ thuật của họ. Khi các công ty này trưởng thành và toàn cầu hóa khiến họ phải đối mặt với sự cạnh tranh nước ngoài đang nổi lên, các chính phủ phương Tây đã mở rộng đáng kể các tiêu chuẩn sở hữu trí tuệ (IP) toàn cầu để bảo vệ công nghệ của họ và củng cố lợi thế cạnh tranh trong các loại thuốc giá trị cao. Các quy định nghiêm ngặt này đã tước bỏ cơ hội của các nước đang phát triển bằng cách cấp cho một số tập đoàn phương Tây độc quyền sản xuất các loại thuốc thiết yếu.

Cơ hội của ngành dược châu Á

Bất chấp những thiệt hại to lớn do đóng cửa kinh tế gây ra, Covid-19 có thể thúc đẩy lợi ích lâu dài của ngành dược bằng cách buộc các doanh nghiệp phải thích ứng, đón nhận công nghệ mới và xác định các lĩnh vực mới nổi để mở rộng. Những áp lực này và nhu cầu chưa từng có về vaccine đã kích hoạt sự đổi mới và đầu tư giữa các công ty dược phẩm không thuộc phương Tây, điều này có thể làm đảo lộn sự độc quyền của phương Tây trong các liệu pháp Covid-19 và các loại thuốc có giá trị cao nói chung, đồng nghĩa với việc mở rộng khả năng tiếp cận thuốc trên toàn cầu.

Kể từ khi Covid-19 bùng phát, các “ứng cử viên” vaccine đã được nghiên cứu trên khắp Nam Mỹ (ví dụ như Cuba và Mexico), châu Phi (Nigeria) và Trung Đông (Iran và Thổ Nhĩ Kỳ). Tuy nhiên, ngoài Mỹ và EU, hầu hết quá trình sản xuất vaccine đang được tiến hành ở châu Á. Khu vực này là nơi có ngành dược năng động, có thể sản xuất thuốc chi phí thấp, và đang tích cực đổi mới để thực hiện các quy trình sản xuất phức tạp.

Tính đến tháng 10.2021, Trung Quốc có số lượng nhà máy phát triển vaccine Covid-19 đứng thứ hai trên thế giới (46) sau Mỹ (120), tiếp theo là Ấn Độ và Canada (24). Ở những nơi khác trong khu vực, Đại học Chulalongkorn của Thái Lan đang nghiên cứu một loại vaccine mRNA với hiệu quả được đánh giá sánh ngang với Pfizer trong khi cho giá thành rẻ hơn. Một loại vaccine khác của Thái Lan có thể có giá chỉ 2 USD một liều và hai loại thuốc xịt mũi sẽ bắt đầu thử nghiệm lâm sàng vào cuối năm nay.

Chính phủ Hàn Quốc cũng đang đầu tư 2 tỷ USD để trở thành nhà sản xuất vaccine hàng đầu thế giới vào năm 2025 với 5 loại vaccine bản địa hiện đang được thử nghiệm lâm sàng. Tương tự, Nhật Bản cũng cam kết 3 tỷ USD cho việc phát triển vaccine nội địa và sau khi nới lỏng các quy định có phần nghiêm ngặt để xúc tiến các thử nghiệm lâm sàng, vaccine Shionogi của nước này có thể sẵn sàng vào cuối năm 2021. Một khi họ nhận được sự chấp thuận của cơ quan quản lý và bắt đầu xuất khẩu, những “ứng cử viên” mới này sẽ giúp nguồn cung vaccine toàn cầu dồi dào hơn và đẩy giá vaccine xuống.

Các công ty châu Á cũng sẽ thu được lợi nhuận từ các thỏa thuận sản xuất vaccine được WHO phê duyệt. Trong khi các thỏa thuận này bảo đảm công nghệ vaccine được chuyển giao rộng rãi hơn, các nhà sản xuất trong khu vực sẽ phải đầu tư vào cơ sở vật chất và nguồn nhân lực cần thiết để áp ứng tiêu chuẩn của hãng mẹ. Tại Hàn Quốc, SK Bioscience đã chi 132 triệu USD để sản xuất vaccine cho AstraZeneca và Novavax. Tương tự như vậy, Daiichi Sankyo của Nhật Bản đã đạt được thỏa thuận sản xuất với cả AstraZeneca và một nhà phát triển vaccine khác của riêng họ, vốn đã gần hoàn thành thử nghiệm trên người. Các công ty Hàn Quốc cũng sẽ có dây chuyền sản xuất mRNA mới của Samsung Biologics để sản xuất theo các hợp đồng của Moderna.

Việc phát triển vaccine nội địa cũng như thúc đẩy các hợp đồng sản xuất vaccine cho các hãng nước ngoài mang lại cho các hãng dược châu Á cơ hội cải thiện chuyên môn, công nghệ, cơ sở vật chất và lợi nhuận vô giá, giúp họ thúc đẩy quá trình nghiên cứu và phát triển (R&D) các liệu pháp mới cho cả Covid-19 và các loại bệnh khác.

Áp lực cải cách tiêu chuẩn sở hữu trí tuệ

Covid-19 cũng đã tạo ra áp lực cải cách hệ thống tiêu chuẩn sở hữu trí tuệ (IP) hiện tại, vốn bị chỉ trích vì cản trở nỗ lực phản ứng khẩn cấp vì sức khỏe cộng đồng. Hầu hết các IP liên quan đến Covid-19 hiện nay thuộc sở hữu của một nhóm nhỏ các công ty dược phẩm phương Tây. Vào tháng 10.2020, Ấn Độ và Nam Phi đã yêu cầu miễn IP tạm thời đối với các phương pháp điều trị Covid-19 với sự ủng hộ của một nhóm các nước đang phát triển.

Đề xuất trên - đang được thảo luận tại WTO - đã bị các công ty dược phẩm phương Tây phản đối kịch liệt nhưng đã nhận được sự tán thành đáng ngạc nhiên từ Chính quyền Tổng thống Joe Biden. Nếu nỗ lực này thành công, việc miễn trừ quyền sở hữu trí tuệ sẽ mang lại lợi ích trong cạnh tranh vaccine cũng như thúc đẩy nguồn cung cấp vaccine giá cả phải chăng. Ngay cả khi nỗ lực này thất bại, Covid-19 cũng đang đưa đến những thay đổi lâu dài, giúp các quy tắc sở hữu trí tuệ trở nên phù hợp hơn trong quá trình giải quyết các cuộc khủng hoảng sức khỏe toàn cầu trong tương lai.

Nhìn ở một khía cạnh tích cực, đại dịch Covid-19 đang làm thay đổi cuộc cạnh tranh dược phẩm toàn cầu theo cách chưa từng có. Ưu thế lâu dài của các hãng dược ở Mỹ và châu Âu sẽ không thay đổi trong một sớm một chiều, nhưng đang có một cơ hội không thể bỏ qua do đại dịch mang lại cho các hãng dược phẩm ở những khu vực khác để “san bằng” sân chơi và bảo đảm khả năng tiếp cận thuốc công bằng hơn. Giống như phần còn lại của thế giới, các hãng dược phẩm lớn của phương Tây cũng phải đối mặt với “thực tế bình thường mới” sau đại dịch.

Đạt Quốc