Công bằng phải được đảm bảo bằng công lý

Công khai, minh bạch trong xét xử

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Minh Sơn (Tiền Giang) cho rằng, trong thời gian qua, tổ chức bộ máy của Toà án nhân dân (TAND) đã tiếp tục được kiện toàn, chất lượng hoạt động ngày càng tiến bộ, bảo vệ tốt hơn lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Công tác tổng kết xét xử, ban hành nghị quyết của Hội đồng thẩm phán hướng dẫn các luật trong lĩnh vực tư pháp, ban hành án lệ được quan tâm, với nhiều cách làm mới, sáng tạo. Huy động sự tham gia đông đủ của các luật sư, luật gia được các chuyên gia, nhà khoa học, đặc biệt là cán bộ tố tụng, giới luật sư đón nhận. Tính công khai, minh bạch trong hoạt động xét xử được tăng cường.

Tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Minh Sơn nhấn mạnh, trong công tác xét xử các vụ án hình sự, tỷ lệ các bản án hình sự bị hủy do lỗi chủ quan vẫn chưa giảm đáng kể. Năm 2018 là 0,6%, năm 2019 là 0,61%, năm 2020 là 0,59%. Vẫn còn trường hợp cho hưởng án treo chưa đúng pháp luật, áp dụng tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng, quyết định hình phạt ở mức thấp nhất của khung hình phạt. Từ thực tế này, ông cho rằng, TAND các cấp cần tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm; tăng cường kiểm tra, rà soát, sớm phát hiện những trường hợp chưa chính xác khác; thắt chặt kỷ cương, kiên quyết không để xảy ra vi phạm thời gian chuẩn bị xét xử, thời hạn hoãn phiên tòa, gửi văn bản tố tụng cho Viện Kiểm sát nhân dân và những người tham gia tố tụng.

Trong công tác giải quyết các vụ án dân sự, bao gồm các vụ án hôn nhân, gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động, theo báo cáo của Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao, Ủy ban Tư pháp, tỷ lệ bản án tuyên không rõ, khó thi hành giảm mạnh. Khẳng định đây là kết quả rất đáng mừng, song đại biểu Nguyễn Minh Sơn cũng lưu ý, cần nhìn nhận một thực tế, kết quả này đạt được do nhiều nguyên nhân, có thể do chất lượng bản án, quyết định của TAND thực sự được nâng cao, hoặc chúng ta chưa phát hiện bản án chưa rõ, khó thi hành. 

Dẫn nhận định tại báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp về việc số lượng kháng nghị giám đốc thẩm của TAND cấp cao với cấp huyện ít  trước đây do thẩm quyền này thuộc TAND cấp tỉnh, đại biểu Nguyễn Minh Sơn lưu ý, cần xác định nguyên nhân của việc giảm số lượng này do đâu? Do chất lượng xét xử của cấp huyện được nâng cao hay do quy định giao thẩm quyền này thuộc TAND cấp cao là hợp lý?

Theo báo cáo của TAND tối cao, tỷ lệ xử lý đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm các vụ án dù có tăng hơn 25% so với đầu nhiệm kỳ, nhưng chưa đạt chỉ tiêu Quốc hội giao (56,7% so với chỉ tiêu 60%). Về việc này, đại biểu cho rằng, cần đánh giá cụ thể hơn các nguyên nhân và có giải pháp nâng cao số lượng, chất lượng giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm trong nhiệm kỳ tới. Bên cạnh đó, tiến độ giải quyết các vụ án kinh doanh, thương mại, tuyên bố phá sản của doanh nghiệp còn chậm, tỷ lệ xét xử các vụ án hành chính vượt chỉ tiêu của Quốc hội nhưng còn thấp. Thời gian xét xử các vụ án kinh doanh, thương mại nói chung, trong đó có các vụ án kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài còn chậm. Trong nhiệm kỳ tới, cần phân tích nguyên nhân của những tồn tại nêu trên để có giải pháp khắc phục triệt để, nâng cao chất lượng công tác ngành.

Nguyên tắc suy đoán vô tội chưa được áp dụng triệt để

Để đảm bảo và duy trì các hoạt động của đời sống xã hội trong vòng trật tự thì phải có hai yếu tố cơ bản, đó là pháp luật và công lý. Nhấn mạnh điều này, đại biểu Quốc hội Tô Văn Tám (Kon Tum) cho rằng, khi đứng trước tòa với tư cách là đương sự hay bị can, bị cáo, con người đang đòi hỏi và tìm đến sự công bằng, nghiêm minh của công lý. Sau mỗi bản án của tòa án là sinh mệnh của một con người. Sinh mệnh đó có thể là danh dự, nhân phẩm có thể là sinh mệnh chính trị dân sự và thậm chí là sinh mạng sống của chính họ. 

Từ ngày 1.10.2015 đến 30.9.2020, TAND đã thụ lý trên 2,4 triệu vụ việc, giải quyết được trên 2,3 triệu vụ việc, đạt tỷ lệ 97%; chất lượng xét xử được tiếp tục bảo đảm. Trong đó, đáng lưu ý từ báo cáo “chưa phát hiện kết án oan người không có tội” tại Kỳ họp thứ Mười của Chánh án TAND tối cao đều khẳng định “không để xảy ra kết án oan người không có tội” tại báo cáo tổng kết kỳ họp lần này. Dẫn lại số liệu này, đại biểu Tô Văn Tám khẳng định "đây là một sự khác biệt về chất. Thực thi bảo vệ công lý các hoạt động xét xử Tòa án không chỉ thể hiện trong việc đảm bảo bảo vệ quyền con, người quyền công dân mà còn góp phần kiểm soát quyền lực nhà nước thông qua các phán quyết của mình trong các vụ án hành chính”. 

Theo đại biểu Quốc hội Trương Trọng Nghĩa (TP Hồ Chí Minh), trong thành tựu phát triển kinh tế - xã hội nhiệm kỳ qua có đóng góp không nhỏ của hoạt động xét xử, kiểm sát của các lực lượng bảo vệ pháp luật, phòng chống tội phạm góp phần giữ vững chủ quyền, an ninh trật tự, an toàn xã hội và bình yên cho Nhân dân. Dù vậy, bày tỏ băn khoăn về một số hạn chế, tồn tại trong hoạt động tư pháp, ông chỉ rõ, các tư tưởng, quan điểm tiến bộ về cải cách tư pháp theo nghị quyết của Bộ Chính trị đã được thể chế hóa trong Hiến pháp 2013, được bổ sung trong các luật về tòa án, viện kiểm sát, hình sự, tố tụng hình sự, điều tra, giam giữ, thi hành án... nhưng trên thực tế vẫn có những điều tra viên, thẩm phán và kiểm sát viên chưa thay đổi tư duy, thói quen để phù hợp với quy định mới.

Dẫn chứng cho nhận định nêu trên, đại biểu Trương Trọng Nghĩa nêu rõ, nguyên tắc suy đoán vô tội và nguyên tắc bản án phải dựa vào kết quả tranh luận tại tòa chưa được áp dụng triệt để. Trong một số vụ án hình sự lớn, các ý kiến tranh luận của luật sư nhiều khi bị phủ nhận không phải bằng chứng cứ và luận cứ khách quan. Các thời hạn, thời gian tố tụng, thi hành án dân sự, hình sự, hành chính bị trễ thường xuyên. Không ít đơn khiếu nại bị chậm trả lời, thậm chí bị quên lãng. Có những trường hợp bản án bị hủy, sửa vì sai sót nhưng thẩm phán khi xét xử lại bất chấp ý kiến giám đốc thẩm của tòa cấp trên. Có những bản án dựa trên những luận cứ sơ sài, bất hợp lý, không xem xét chứng cứ toàn diện. "Không ít doanh nhân trong và ngoài nước hết sức lo lắng khi có những phán quyết của tòa thương mại bị tòa hủy bỏ vì những sai sót tiểu tiết hoặc những lý do vô lý khiến cho họ rất ngại khi đầu tư vào Việt Nam", đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho biết.

Khi có tranh chấp, vi phạm; khi người dân bị bắt nạt, lừa đảo, xâm hại, họ chờ đợi Nhà nước, trực tiếp là các cơ quan tiến hành tố tụng, khôi phục công bằng cho họ. Nghĩa là ban hành các bản án dựa trên công lý. Công bằng phải được đảm bảo bằng công lý. Và đó là nhiệm vụ chủ yếu của ngành tư pháp. Nhấn mạnh điều này, đại biểu Trương Trọng Nghĩa cũng lưu ý, "niềm tin vào ngành tư pháp là niềm tin hữu cơ vào chế độ và những điều tra viên, kiểm sát viên có vinh dự gánh trọng trách giữ vững niềm tin trong Nhân dân vào chế độ thông qua hoạt động tố tụng. Muốn vậy họ phải giữ được liêm chính như nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đề ra". 

Để bảo đảm công bằng, công lý, đại biểu Trương Trọng Nghĩa nhận thấy, theo kinh nghiệm của các nước, kể cả ông cha ta, để giữ liêm chính hiệu quả nhất thì cùng với sự tu dưỡng, rèn luyện cá nhân, Nhà nước phải đảm bảo thu nhập cho họ ít nhất ở mức trung bình. Ngay cả các nước phát triển nhất, quan tòa không thể giàu nhưng nhà nước cũng không để họ thuộc diện đói nghèo. "Năm 1986 GDP đầu người của Việt Nam gần 100 USD (86 USD - NV), đến năm 2020 là 3.500 USD, thử hỏi lương của thẩm phán, kiểm sát viên đã tăng lên tương xứng hay chưa?”. Đặt câu hỏi này, đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho rằng, nếu thẩm phán, kiểm sát viên được đãi ngộ tương xứng cùng với việc thi tuyển chọn, thải loại nghiêm ngặt, cử tri và Nhân dân sẽ có những điều họ luôn mong ước, đó là người lương thiện, người vô tội chắc chắn sẽ được công lý bảo vệ, cho dù họ giàu hay nghèo.