14 năm sau, kỳ thi tốt nghiệp THPT 2020 có gần 473 nghìn thí sinh bị điểm dưới trung bình môn tiếng Anh (chiếm 63,13%), 543 em bị điểm liệt (từ 1 trở xuống).
Từ 2 thông tin nêu trên, nếu môn tiếng Anh được thi với 4 kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, thì chắc rằng kết quả sẽ tệ hơn.
Tôi tốt nghiệp cử nhân ngoại ngữ năm 1999. So với bạn bè cùng lớp, tôi thuộc nhóm đọc sách tiếng Anh nhiều nhất, làm việc với người nước ngoài nhiều nhất, dịch tài liệu của nhiều lĩnh vực như hầm, cầu, đường, tái định cư, buôn bán người, giáo dục… Nhưng tôi vẫn là người nói tiếng Anh kém, bởi tôi đã tự học sai và bị thầy cô giáo dạy sai khá nhiều.
Đúng quy luật của học ngôn ngữ, con người trước hết được nghe, nói theo rồi đến đọc và viết. Từ 0 - 6 tuổi, trẻ em gia đình trung lưu ở Việt Nam mỗi ngày được nghe khoảng 40 nghìn lượt từ từ mẹ, cha, ông bà, hàng xóm, tivi, radio, trẻ em khác, thầy cô giáo. Như vậy, trong gần 6 năm đầu đời, trẻ được nghe hơn 80 triệu lượt từ, nhiều từ lặp đi lặp lại hàng nghìn lần như mẹ, cha, ông, bà. Học lớp 1, trẻ em tập viết những từ đã nghe và nói trong 6 năm. Từ đó, trẻ mới đọc các bài văn, bài thơ ngắn. Những năm tháng tiểu học, trẻ viết các bài văn mô tả giản đơn, viết cảm nghĩ. Thế hệ tôi, cuối tiểu học mới học cấu trúc câu, các biện pháp tu từ… Tiếng Việt được học như vậy nhưng chúng ta thấy rằng năng lực đọc hiểu, viết lách, nói trước đông người của nhiều người rất yếu.
Vậy còn tiếng Anh, chúng ta dạy tiếng Anh như thế nào?
Sách giáo khoa tiếng Anh tiểu học, THCS và THPT có 100 - 120 tiết/năm học. Tiểu học 35 phút/tiết, THCS và THPT có 45 phút/tiết. Qua tính toán với các thầy cô giáo dạy tiếng Anh ở nông thôn, trong một năm học, ở những nơi thầy cô có trách nhiệm, mỗi học sinh được nghe khoảng 2.000 phút tiếng Anh tại lớp, tương đương 33 giờ với khoảng 16 nghìn lượt từ; và được nói khoảng 120 phút tiếng Anh, tương đương 2 giờ với khoảng 5 nghìn lượt từ. Như vậy, trong 9 năm học, các em được nghe khoảng 150 nghìn lượt từ và nói khoảng 45 nghìn lượt từ.
Chúng ta lấy hơn 80 triệu lượt từ tiếng Việt trẻ được nghe và ít nhất 5 triệu lượt từ trẻ nói trong 6 năm so sánh với 150 nghìn lượt từ nghe tiếng Anh và khoảng 45 nghìn lượt từ nói tiếng Anh trong 9 năm của học sinh thì biết sự vô lý trong dạy tiếng Anh. Nghe và nói ít, thì lấy đâu từ vựng phong phú để đọc và viết tốt. Bạn Khánh Linh, người Hà Nội, học tiếng Anh từ bé, tốt nghiệp đại học chuyên ngành tiếng Anh và hiện làm công việc sử dụng tiếng Anh hàng ngày, chia sẻ thêm: “Thầy cô giáo dạy tiếng Anh để học sinh đi thi, còn học sinh học để vượt qua kỳ thi. Mục đích học ngoại ngữ ngay từ đầu đã không phải sử dụng ngôn ngữ để phục vụ cuộc sống. Do đó không lạ gì khi sau khi tốt nghiệp THPT và thậm chí đại học, nhiều bạn không thể giao tiếp bằng tiếng Anh hoặc giao tiếp kém với người nước ngoài”.
Năm 2018, tôi làm khảo sát tại một lớp 6 của trường thuần nông và một lớp 6 của trường thị trấn thuộc huyện Thái Thụy, Thái Bình. Kết quả là, trong 5 phút, học sinh vùng thuần nông viết được bình quân 10 từ với 48% từ bị sai; học sinh thị trấn viết được 22 từ với 9% từ bị sai. Cách nhau 5km, kết quả đã rất khác!
Tháng 7.2018, tôi chọn em Nguyễn Quang Huy, vừa học xong lớp 6, tham gia mô hình “làm vẹt học tiếng Anh”. Trong 5 phút, Huy viết được 10 từ, sai 6. Học tiếng Anh từ lớp 3 nhưng Huy không viết được từ chỉ các ngày trong tuần và các tháng trong năm; không dịch được những câu đơn giản trong sách giáo khoa. Trong 6 tháng đầu tiên, Huy nghe, đọc theo và viết ra khoảng 1.000 từ trong đoạn băng ghi hình do người Anh, người Mỹ đọc và trong sách giáo khoa từ lớp 3 - 6. Đến tháng thứ 7, tôi đề nghị Huy dành 180 phút nghe, đọc theo và viết ra bài hội thoại của bài 1 sách giáo khoa lớp 7. Kết quả như dự tính, Huy gần thuộc cả bài hội thoại, nói theo đúng 80%. Từ đó, Huy học thêm 1 tuần nữa, bài học được thuộc lòng. Sau 1 năm “làm vẹt học tiếng Anh”, Huy đã viết được hơn 40 từ trở lên trong 5 phút. Tổng kết năm học môn tiếng Anh đạt 7,6 điểm. Tổng thời gian Huy nghe tiếng Anh trong một năm học đạt ít nhất 550 giờ và nói theo khoảng 200 giờ.
Như vậy, nếu học sinh được nghe và nói tiếng Anh gấp khoảng 20 - 30 lần ở trường học, tiếng Anh của học sinh sẽ cải thiện. Chỉ cần thay đổi phương pháp dạy, đất nước sẽ tiết kiệm được hàng trăm nghìn tỷ đồng trong 9 năm dạy tiếng Anh ở bậc phổ thông; sự siêu lãng phí nguồn lực quốc gia trong 20 năm qua sẽ được chấm dứt.
