Chi cho nghiên cứu phát triển chỉ đạt 1,6% doanh thu

Chi cho khoa học công nghệ còn thấp

Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2021 - 2030 đặt ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2030, Việt Nam là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, tốc độ tăng trưởng GDP bình quân khoảng 7%/năm; GDP bình quân đầu người theo giá hiện hành đến năm 2030 đạt khoảng 7.500 USD. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 đã khiến lần đầu tiên, GDP quý III.2021 giảm 6,17% so với cùng kỳ năm trước, là mức giảm sâu nhất kể từ khi Việt Nam tính và công bố GDP hàng quý đến nay.

Trên bình diện doanh nghiệp, năm 2021 cũng là năm ghi nhận số doanh nghiệp phải tạm ngừng hoạt động, rời khỏi thương trường tăng cao kỷ lục với khoảng 150.000 doanh nghiệp. Trong bối cảnh hiện nay, để cụ thể hóa các mục tiêu của Đảng và Nhà nước, đổi mới sáng tạo chính là chìa khóa cho khát vọng phát triển dài hạn. 

Theo các chuyên gia, chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam có sự cải thiện đáng kể khi tăng 10 bậc kể từ năm 2015. Năm 2020, Việt Nam đứng thứ 42/131 quốc gia, vùng lãnh thổ, đứng đầu nhóm 29 quốc gia, nền kinh tế cùng mức thu nhập. Năm 2021, Việt Nam xếp thứ 44 sau khi Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) cập nhật số liệu GDP theo tính toán mới của Việt Nam (tăng khoảng 36% so với năm 2020).

Mặc dù đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, nhưng đổi mới sáng tạo của nước ta còn nhiều vấn đề cần hoàn thiện. Theo đó, về phía Nhà nước, tỷ lệ chi cho khoa học công nghệ (cả khu vực Nhà nước và tư nhân) chỉ khoảng 0,44% GDP, đứng sau Singapore (2,22%), Malaysia (1,44%) và Thái Lan (0,78%)... Về phía, doanh nghiệp, một cuộc khảo sát của Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy, phần lớn các doanh nghiệp thực hiện đổi mới sáng tạo thông qua việc “đầu tư vào công nghệ mới được gắn liền với hàng hóa, máy móc, thiết bị” (39,4%) hoặc “nâng cấp/chỉnh sửa công nghệ, thiết bị hiện tại” (39,3%) mà ít có nghiên cứu và phát triển. Các doanh nghiệp Việt Nam chi 1,6% doanh thu hàng năm cho hoạt động nghiên cứu và phát triển, thấp hơn nhiều quốc gia trong khu vực, như: Lào (14,5%), Philippines (3,6%), Malaysia (2,6%). Khoảng 80% doanh nghiệp cho biết chưa có hợp tác với đơn vị/tổ chức khác để thực hiện các hoạt động đổi mới sáng tạo.

Phải đồng hành cùng doanh nghiệp

Trên thực tế, chính sách của Nhà nước để khuyến khích đổi mới sáng tạo đã có. Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Thu Thủy nêu dẫn chứng, theo Nghị định 80/2021/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV), khối doanh nghiệp này được hỗ trợ 50% giá trị hợp đồng tư vấn giải pháp chuyển đổi số; được hỗ trợ chi phí để thuê, mua các giải pháp chuyển đổi số để tự động hoá, nâng cao hiệu quả quy trình kinh doanh, quy trình sản xuất, chuyển đổi mô hình kinh doanh… Hiện, Cục Phát triển doanh nghiệp đã và đang thực hiện nhiều hoạt động, hỗ trợ các doanh nghiệp chuyển đổi số.

Song song với đó, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 39/2019/NĐ-CP về tổ chức và hoạt động của Quỹ Phát triển DNNVV, hướng dẫn chi tiết Điều 20 của Luật Hỗ trợ DNNVV về Quỹ. Theo đó, hoạt động của Quỹ Phát triển DNNVV với các chức năng cho vay, tài trợ vốn là một trong những giải pháp cấp thiết để hỗ trợ tài chính cho DNNVV trong bối cảnh “khát vốn” ngày càng lớn của cộng đồng này. 

Tuy vậy, theo các chuyên gia và đại diện nhà quản lý, chính việc doanh nghiệp thiếu thông tin về các chính sách, các hình thức hỗ trợ của Nhà nước về đổi mới sáng tạo là một rào cản khiến doanh nghiệp chưa tận dụng được cơ hội, hay chưa phát huy tốt những điều kiện thuận lợi trong thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Trong thời gian tới, để thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý; đẩy mạnh tuyên truyền chính sách pháp luật có liên quan cho doanh nghiệp; dành nguồn lực tài chính phù hợp cho đổi mới sáng tạo.

Đặc biệt, theo PGS.TS Trần Ngọc Ca, thành viên Hội đồng Chính sách và khoa học công nghệ quốc gia, “tiền không phải là vấn đề lớn với nhiều doanh nghiệp mà vấn đề là họ không biết bắt đầu từ đâu và thế nào”. Do đó, cần hỗ trợ doanh nghiệp về mặt tri thức, kỹ năng (gồm kỹ năng về kỹ thuật, công nghệ, kỹ năng tổ chức…). “Để công cụ chính sách đến gần hơn với doanh nghiệp, hãy có những chương trình “cầm tay chỉ việc” cho doanh nghiệp. Theo đó, Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) phải có hành động, chương trình cụ thể đến “gõ cửa” từng doanh nghiệp, “khám sức khỏe” tài chính, công nghệ để xem họ cần gì, muốn gì, từ đó có chương trình hỗ trợ phù hợp. Điều này đồng nghĩa, cần phải đồng hành cùng doanh nghiệp để thúc đẩy đổi mới sáng tạo”, ông Ca đề xuất.