Có thể nói, công nghiệp vi sinh vật học (CNVSVH) đang là lĩnh vực mũi nhọn đem lại các lợi nhuận kếch xù cho lĩnh vực công nghệ sinh học. Chúng tôi đã có dịp tham quan rất nhiều nhà máy CNVSVH ở các nước phát triển và tận mắt thấy rõ cỗ máy làm tiền của các nhà máy dược phẩm sử dụng vi sinh vật. Hãy tưởng tượng 1 viên Tamiflu giá tới 2 USD mà các băng chuyền cho ra hàng chục vạn viên một lúc thì lợi nhuận sẽ là bao nhiêu?
Trông người lại ngẫm đến ta. Nước ta cũng đã có các nhà máy CNVSVH, nhưng rất tiếc chỉ bó hẹp trong 3 lĩnh vực: bia, bột ngọt và vaccine. Một nhà máy vốn 100% nước ngoài có tới 11 nồi lên men, mỗi nồi có dung tích tới 700.000 lít. Nguyên liệu để lên men chỉ là bột sắn thủy phân (hay rỉ đường) một ít muối khoáng, nước và không khí vô trùng (!)...Vậy nhưng, chúng ta được gì trong số lợi nhuận thu được: việc làm cho vài nghìn công nhân, có nơi tiêu thụ sắn và rỉ đường, một ít tiền thuế các loại. Nếu đó là nhà máy của chính chúng ta thì hàng năm sẽ đóng góp biết bao nhiêu cho GDP của đất nước. Các nhà máy bia thì hầu như toàn bộ thiết bị và nguyên liệu (đại mạch, hoa bia...) đều phải nhập khẩu. Chỉ có vaccine là lĩnh vực CNVSVH đáng tự hào nhất của ta và cũng vì là lĩnh vực từ lâu đã được đầu tư nhiều nhất cho cả lĩnh vực nghiên cứu lẫn sản xuất.
Chúng ta đã được xác nhận là một trong các nước có tính đa dạng sinh học thuộc loại phong phú nhất thế giới. Cũng như các nước châu Á khác, Viện Vi sinh vật và CNSH thuộc ĐHQG Hà Nội thường xuyên hợp tác với Nhật để phân lập, định tên, xác định hoạt tính các loài vi sinh vật phân lập từ đất. Đã tìm thấy được rất nhiều loài mới (đã công bố trên các tạp chí quốc tế), trong đó có không ít những chủng thuộc các loài (cũ và mới) có hoạt tính sinh học rất cao, kể cả khả năng sinh ra các chất kháng sinh quý giá. Nhưng biết rồi để đấy vì chúng ta đâu có các nhà máy CNVSVH ngoài 3 lĩnh vực nói trên.
Được biết Nhà nước đang đầu tư 44 tỷ đồng cho Viện Công nghiệp thực phẩm để xây dựng một nhà máy dạng pilot (thử nghiệm) chủ yếu phục vụ cho công nghiệp thực phẩm. Viện Vi sinh vật và CNSH thuộc ĐHQG Hà Nội cũng đang cố gắng tự xây dựng tại Hòa Lạc một xưởng pilot nhằm hợp tác quốc tế sản xuất các chế phẩm có giá trị cao. Tuy nhiên, như vậy vẫn còn quá ít, quá nhỏ bé và không thể đáp ứng cho nhu cầu thay thế nhập khẩu rất lớn về các sản phẩm CNVSVH. Đặc biệt là thuốc kháng sinh và vitamin.
Thật khó tưởng tượng được một nước trên 86 triệu dân vậy mà cho đến nay trên thị trường chưa có 1mg của bất kỳ chất kháng sinh hay vitamin nào được sản xuất trong nước. Sản phẩm của CNVSVH đâu chỉ có kháng sinh và vitamin mà còn biết bao nhiêu sản phẩm có giá trị cao khác.
Xin kể qua những sản phẩm cũng chỉ từ nguyên liệu chính là bột sắn hay rỉ đường và các chủng vi sinh vật hữu hiệu mà đang thu được những lợi nhuận kếch xù cho những nước có CNVSVH phát triển. Ngay những sản phẩm đã có từ vài thế kỷ trước bằng công nghệ lên men như Acid Acetic (dùng trong chế biến cao su). Acid Citric, Acid Lactic (dùng trong công nghiệp thực phẩm), các dung môi hữu cơ (Acetone, Butanol, Glycerine...), Dextran (thay huyết tương)... thì chúng ta vẫn đang phải nhập khẩu với số lượng khá lớn. Các sản phẩm phục vụ nông nghiệp, chúng ta cũng đã có rất nhiều nghiên cứu nhưng không ra được thị trường chỉ vì thiếu CNVSVH như chất kích thích sinh trưởng Gibberellin; phân bón vi sinh vật; thuốc trừ sâu; thuốc trừ bọ rầy và mối từ nấm… Về thực phẩm từ sữa chúng ta chỉ mới có sữa chua mà chưa làm được pho mat. Các Enzyme sản xuất ở quy mô công nghiệp hầu như chỉ mới có -amylase thô được sản xuất ở quy mô rất nhỏ còn hàng chục loại enzyme quan trọng khác chúng ta chưa sản xuất nổi, mặc dầu chúng có rất nhiều ứng dụng trong sản xuất và đời sống...
Quốc hội năm tới dành cho KH-CN tới khoảng 600 triệu USD. Đó là khoản tiền không nhỏ chút nào. Vấn đề là chúng ta sử dụng số tiền đó thế nào, có nên dàn trải cho các tỉnh, cho rất nhiều đơn vị nghiên cứu như hiện nay, hay là tập trung giải quyết dứt điểm từng vấn đề quan trọng mà thực tiễn đang đòi hỏi một cách bức xúc. Chúng ta đã có những trung tâm nghiên cứu cơ bản về vi sinh vật học, về công nghệ sinh học. Hãy giao nhiệm vụ và tạo điều kiện cho họ như ta thường giao nhiệm vụ sản xuất vaccine cho một số đơn vị. Nhiều sản phẩm quan trọng không thua kém gì vaccine. Đều là các công nghệ sử dụng sắn, rỉ đường làm nguyên liệu chính nhưng để sản xuất ra các sản phẩm có giá trị cao, không chỉ đáp ứng cho nhu cầu trong nước mà còn có thể xuất khẩu.
Cần nhớ rằng sắn đang là nguyên liệu chủ lực của CNVSVH trên toàn thế giới. Vấn đề đặt ra là, chúng ta phải sử dụng sắn sao cho có hiệu quả cao nhất và phải đổi mới công nghệ trồng sắn với các giống có năng suất cao, thường xuyên tưới nước và bón phân chứ không quảng canh với năng suất thấp và dễ làm bạc màu đất như hiện nay. Các nhà sinh học không đồng tình việc đầu tư quá nhiều tiền cho các nhà máy chuyển hóa tinh bột sắn thành cồn sinh học, vì hiệu quả không tương xứng với nguồn đầu tư cho một công nghệ khá đơn giản này.
Hoặc ngay một ngành CNVSVH thật đơn giản là công nghệ trồng nấm thì chúng ta đã làm từ lâu, chi phí từ ngân sách không ít, nhưng ở đâu có dự án thì dân làm, hết dự án thì dân cũng thôi luôn (!?). Nguyên nhân là chúng ta không tổ chức sản xuất theo quy mô công nghiệp do các doanh nghiệp đứng ra hỗ trợ nông dân về công nghệ và thu mua như ở Trung Quốc.
Hoặc nữa, một chuyện hết sức quan trọng là thay thế thuốc trừ sâu hóa học bằng thuốc trừ sâu sinh học để sản xuất rau an toàn mà hầu như không nơi nào làm được, mặc dầu nguồn kinh phí bỏ ra cũng đâu có ít...
Công nghệ sinh học không thể phát triển được nếu không xây dựng ngành công nghiệp vi sinh vật học. Các ngành chức năng và liên quan cần thấy rõ điều này và cần sớm có giải pháp cụ thể nhằm thúc đẩy sự phát triển của công nghệ sinh học như Nhà nước đã có chủ trương: lĩnh vực hàng đầu trong các lĩnh vực công nghệ ưu tiên.
