“Bài toán kép” của điện ảnh Việt

Nhiều quy định không còn phù hợp

Tại Việt Nam, điện ảnh hiện là lĩnh vực nghệ thuật duy nhất được điều chỉnh ban hành bằng văn bản luật và được quan tâm xây dựng hệ thống văn bản pháp quy khá đầy đủ để hoạt động và phát triển. Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông cho biết: Đến năm 2019, nhiều chỉ tiêu trong Luật Điện ảnh đã được thực hiện và vượt mức đặt ra, như doanh thu ngành điện ảnh là 4.000 tỷ đồng, một năm sản xuất gần 50 phim điện ảnh, có hơn 500 cơ sở sản xuất phim, 228 đội chiếu phim lưu động phục vụ hơn 9 triệu lượt khán giả mỗi năm... 

Tuy nhiên, sau 14 năm thi hành, trong thời đại bùng nổ khoa học kỹ thuật, công nghệ và đất nước chuyển mạnh sang cơ chế kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế sâu rộng, Luật Điện ảnh đã và đang bộc lộ nhiều điểm hạn chế, bất cập, không phù hợp với thực tế, trong đó có quy định về đấu thầu lựa chọn nhà sản xuất phim có sử dụng ngân sách nhà nước, quy định phải có rạp mới được nhập phim; khai thác, phổ biến phim trên môi trường internet... Bên cạnh đó, một số quy định trong Luật Điện ảnh đã bị các luật khác phủ định, một số chính sách của Nhà nước về phát triển điện ảnh chưa được thực thi nghiêm túc, như chính sách ưu đãi về thuế đối với hoạt động điện ảnh, Quỹ hỗ trợ phát triển điện ảnh...

Theo TS. Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến và Phát triển điện ảnh Việt Nam, mặc dù đã có những thành tựu nhưng phải khẳng định nội lực của điện ảnh Việt chưa mạnh, đội ngũ làm điện ảnh tại các cơ sở điện ảnh của Nhà nước thiếu trầm trọng và ngày càng mai một; trong khi đó, các nhà sản xuất tư nhân khi đầu tư hoặc huy động vốn làm phim thường hướng đến dòng giải trí, thương mại, hành động... dễ thu hút khách.

Ủy viên Ban Chấp hành Hội Điện ảnh Việt Nam Nguyễn Văn Tân cũng cho rằng, do mất dần sự hỗ trợ của Nhà nước cho sản xuất phim, điện ảnh (ngoại trừ phim tài liệu, khoa học và hoạt hình), thời gian qua có lúc thiếu vắng mảng phim đề tài lịch sử, kháng chiến, cách mạng, tâm lý xã hội... có khả năng định diện điện ảnh Việt Nam.

Bên cạnh đó, hệ thống phát hành phổ biến phim nhà nước đang từng bước tan rã, thị trường phát hành phim hiện nay chủ yếu của tư nhân; nhưng công ty tư nhân nội địa chỉ nắm được trên 20% lượng phòng chiếu, trong khi các doanh nghiệp phát hành, phổ biến phim có yếu tố đầu tư nước ngoài chiếm tới 65% thị phần. Với mục đích hàng đầu là lợi nhuận, các doanh nghiệp nước ngoài ưu tiên nhập khẩu và chiếu phim ngoại nhập (trong khi Chính phủ và quản lý ngành cũng chưa có các biện pháp mang tính “rào cản kỹ thuật” để hạn chế) khiến phim Việt rất khó vào rạp...

Xác định vai trò của Nhà nước

Phát biểu tại buổi làm việc ngày 30.11 giữa Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng với các bộ, hội, hiệp hội liên quan đến hoạt động điện ảnh, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Tạ Văn Hạ, cho rằng: Điện ảnh thời gian qua đã có bước phát triển phù hợp với xu thế kinh tế thị trường, có dấu ấn với nhiều bộ phim thu hút đông đảo công chúng, được đánh giá cao, có doanh thu lớn trong thời gian ngắn.

Tuy nhiên, làm sao điện ảnh vừa mang bản sắc dân tộc, vừa mang tính hiện đại? Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, văn hóa, trong đó điện ảnh là ngành đi đầu, được các quốc gia đặc biệt coi trọng, thậm chí có quốc gia đặt hàng sản xuất phim nhằm quảng bá văn hóa ra nước ngoài. Do đó, cần có chính sách mở để các tổ chức, cá nhân tham gia lĩnh vực này. Bên cạnh đó, Nhà nước tiếp tục đặt hàng sản xuất phim, đầu tư cho điện ảnh; đồng thời có chính sách phát hành phù hợp; quy hoạch, phát triển khai thác trường quay; thúc đẩy hợp tác quốc tế…

Ủy viên Thường trực Ủy ban Nguyễn Quốc Hưng đồng quan điểm: Trong công nghiệp văn hóa, điện ảnh giữ vai trò quan trọng để quảng bá văn hóa, đồng thời đóng góp vào phát triển kinh tế. Trong khi đó, vai trò của điện ảnh Việt còn mờ nhạt, đóng góp chưa sâu. Để phát triển công nghiệp điện ảnh, cần làm rõ trách nhiệm của các bộ, ngành phối hợp thực hiện các giải pháp cho điện ảnh Việt trong bối cảnh khoa học - công nghệ phát triển; làm rõ các cơ chế, chính sách về tài chính, thu hút trọng dụng nhân tài…

Ở khía cạnh khác, Ủy viên Thường trực Ủy ban Phan Viết Lượng nhận định, ngành điện ảnh phát triển chưa tương xứng với lịch sử truyền thống, cách mạng, văn hóa. Phim đặt hàng ngày càng ít, phim giá trị chưa nhiều. Do vậy, cần xác định rõ vai trò Nhà nước đối với điện ảnh, đưa ra những chính sách khả thi, xếp thứ tự ưu tiên, không dàn trải...

Theo Cục trưởng Cục Điện ảnh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vi Kiến Thành, hiện nay, kinh phí đặt hàng cho điện ảnh khá eo hẹp, một năm Nhà nước đầu tư khoảng 60 tỷ đồng, cả phim truyện, tài liệu khoa học, hoạt hình. Trong đó, mỗi năm duy trì đặt hàng khoảng 20 phim tài liệu và 20 phim hoạt hình; phim truyện có năm vài ba phim, nhưng giai đoạn 2014 - 2017 không có phim nào được đặt hàng. Về điều này, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Hoàng Thị Hoa cho rằng: Muốn có nền điện ảnh phát triển đột phá, phải nói đến đầu tư ban đầu của Nhà nước, từ đó tạo nền tảng để huy động các thành phần khác tham gia sản xuất những bộ phim hay, đem lại doanh thu lớn. Bên cạnh doanh thu, quan trọng hơn, đó còn là câu chuyện phát triển nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại, nhân văn, đậm bản sắc dân tộc; hướng khán giả tới chân - thiện - mỹ; quảng bá văn hóa, thương hiệu quốc gia trong quá trình hội nhập quốc tế.