Với việc xem xét, ban hành dự án Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở lần này, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, đây là dịp để thể chế hóa được các chủ trương, quan điểm lớn của Đảng về phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, xây dựng một nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân. Và phương châm để phát huy quyền làm chủ của nhân dân là: "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng". Trong đó, "dân thụ hưởng" là một nội hàm mới được bổ sung trong Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng ta. Lý lẽ cho sự bổ sung này, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, bởi "suy cho cùng mọi thành quả của sự nghiệp đổi mới mà không có người dân tham gia thì không thành công được; và nếu như thành quả đổi mới mà người dân không được thụ hưởng thì cũng không có ý nghĩa...".
Bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân
Dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã nghe Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà trình bày Tờ trình dự án Luật. Trong đó nêu rõ, hiện nay, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở cơ bản được điều chỉnh tại 4 văn bản gồm: Nghị quyết số 55/NQ-UBTVQH10; Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11; Nghị định số 04/2015/NĐ-CP và Nghị định số 145/2020/NĐ-CP. Các văn bản đã quy định tương đối đầy đủ các nội dung, hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở, bảo đảm thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, tạo lập cơ sở pháp lý cho việc thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân và của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động tại cơ sở, tạo sự chuyển biến tích cực trong đời sống chính trị - xã hội ở nước ta.
Bên cạnh những kết quả đạt được, trong thời gian qua, trên cơ sở đánh giá kết quả thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW, Đảng đã có nhiều chỉ đạo cụ thể liên quan đến phát huy quyền làm chủ của Nhân dân và yêu cầu hoàn thiện thể chế về dân chủ ở cơ sở như Kết luận số 120-KL/TW ngày 7.1.2016 của Bộ Chính trị; Thông báo kết luận số 160-TB/TW ngày 15.1.2020 của Bộ Chính trị. Hiến pháp năm 2013 và các luật ban hành sau Hiến pháp năm 2013 cũng đã có nhiều quy định mới liên quan đến quyền làm chủ và quyền tham gia quản lý nhà nước và xã hội của Nhân dân…
Các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn đã đặt ra yêu cầu cần nghiên cứu xây dựng và ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân; tiếp tục khẳng định bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, Nhân dân là người chủ của đất nước.
Dự thảo Luật gồm 6 chương, 49 điều, với việc bổ sung một số điểm mới về quy định chung; thực hiện dân chủ tại xã, phường, thị trấn; thực hiện dân chủ trong nội bộ cơ quan, đơn vị; trách nhiệm tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở; Thanh tra nhân dân; quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật.
Bổ sung quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở trong cơ quan, đơn vị
Trình bày Báo cáo thẩm tra sơ bộ dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng trình bày cho biết, Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với sự cần thiết ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở; việc ban hành Luật này sẽ kịp thời thể chế hóa chủ trương phát huy rộng rãi dân chủ XHCN với phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” được đặc biệt nhấn mạnh trong văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng và tiếp tục cụ thể hóa quyền làm chủ của Nhân dân, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013. Trên cơ sở đó, góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.
Về bố cục của dự thảo Luật, để thể hiện rõ phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, Thường trực Ủy ban Pháp luật đề nghị ngoài những quy định, nguyên tắc chung, cần thiết kế đầy đủ hơn quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở tại mỗi loại địa bàn, loại hình cơ quan, tổ chức thành các chương riêng (hiện mới có Chương về thực hiện dân chủ tại xã, phường, thị trấn và Chương về thực hiện dân chủ tại cơ quan, đơn vị, chưa có Chương về thực hiện dân chủ tại doanh nghiệp).
Về việc cá thể hóa chủ thể Nhân dân trong quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở đối với từng loại hình, Thường trực Ủy ban thấy rằng, dự thảo Luật đang quy định rất nhiều nhóm chủ thể khác nhau trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn như: công dân, cộng đồng dân cư, cử tri và Nhân dân. Có ý kiến cho rằng, việc sử dụng từ “Nhân dân” trong tên gọi các Điều 14, 15, 16 của dự thảo Luật liên quan đến các nội dung được bàn bạc và quyết định tại cơ sở mà thực chất chỉ do những người đủ tư cách cử tri thực hiện là chưa thật sự phù hợp. Do đó, đề nghị cần tiếp tục rà soát để thể hiện một cách chính xác và phù hợp hơn.
Về các nguyên tắc thực hiện dân chủ ở cơ sở (Điều 3), đề nghị cần rà soát, kế thừa các quy định còn phù hợp, đang phát huy tác dụng tốt trong Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 và các nghị quyết, nghị định có liên quan về nội dung này để phù hợp với phạm vi điều chỉnh đã được mở rộng của dự án Luật.
Về thực hiện dân chủ ở cơ sở trong cơ quan, đơn vị (Chương III), Thường trực Ủy ban thấy rằng, phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật đã mở rộng đối với cả các cơ quan của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Tuy nhiên, nội dung này lại chưa được tổng kết, đánh giá một cách đầy đủ. Bên cạnh đó, dự thảo Luật mới chỉ tập trung quy định các nội dung về công khai thông tin, tham gia ý kiến, giám sát, kiểm tra việc thực hiện dân chủ trong nội bộ cơ quan, đơn vị mà chưa có quy định cụ thể về việc cán bộ, công chức, viên chức, người lao động được bàn bạc, quyết định trong cơ quan, đơn vị. Do đó, đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung các quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở trong cơ quan, đơn vị.
Thiết kế quyền của người dân là chính
Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, việc thực hành dân chủ ở cơ sở là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, có ý nghĩa chính trị - xã hội rất nhân văn và sâu sắc. Tuy nhiên, qua đánh giá thì công tác thể chế hóa các chủ trương của Đảng cũng có phần chưa được đầy đủ và việc thực hiện dân chủ ở cơ sở còn nhiều hạn chế, khiếm khuyết cần khắc phục. Vì vậy, qua thảo luận các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành với sự cần thiết ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm cụ thể hóa các văn kiện của Đảng, những chủ trương mới, đặc biệt là những chủ trương mới trong Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, các Chỉ thị, Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư. Đồng thời, việc xây dựng luật này cũng phù hợp với Kết luận 19 của Bộ Chính trị về định hướng chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV.
Các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu rõ, việc ban hành luật này là nhằm cụ thể hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước về “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Do đó, nhiệm vụ của luật là phải thiết kế cho được quyền của người dân là chính và trách nhiệm, nghĩa vụ của các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong thực hiện dân chủ cơ sở. Đồng thời, quyền thì đi liền với nghĩa vụ, trách nhiệm, do đó, các điều luật phải cụ thể, chi tiết, rõ ràng hơn về cơ chế, phương thức công khai thông tin, bàn và quyết định tham gia ý kiến, giám sát, kiểm tra và thụ hưởng.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ lưu ý, đây là một dự án luật hết sức cần thiết, quan trọng, phạm vi điều chỉnh rộng, với rất nhiều loại hình, nhiều chủ thể. Do đó, cần phải được nghiên cứu, đầu tư một cách rất kỹ lưỡng. “Kể cả cơ quan trình và các cơ quan tham gia thẩm tra, cơ quan chủ trì thẩm tra để khi trình ra Quốc hội đã có một dự án luật khả dĩ, đáp ứng được yêu cầu, khắc phục tình trạng đâu đó có tâm lý làm lần đầu cứ làm để trình, có gì để lần sau”, Chủ tịch Quốc hội lưu ý.
Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, việc xây dựng, ban hành luật này là dịp để thể chế hóa được các chủ trương, quan điểm lớn của Đảng về phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, xây dựng một nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân. Và, phương châm để phát huy quyền làm chủ của nhân dân là: "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng". Trong đó, "dân thụ hưởng" là nội hàm mới được bổ sung trong Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Bởi suy cho cùng "mọi thành quả của sự nghiệp đổi mới mà không có người dân tham gia thì không thành công được; và nếu như thành quả đổi mới mà người dân không được thụ hưởng thì cũng không có ý nghĩa...", Chủ tịch Quốc hội khẳng định.
Chủ tịch Quốc hội cũng nêu rõ yêu cầu cần phải có một văn bản luật để thực hiện, thực hành dân chủ ở cơ sở "một cách thực chất, đi vào thực chất, hiệu quả, tránh hình thức, tránh phô trương, đi vào cuộc sống”.
Về bố cục và kết cấu dự thảo Luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị, thiết kế rõ 3 loại hình thực hiện dân chủ cơ sở là xã, phường, thị trấn; cơ quan, đơn vị; và doanh nghiệp. Về xác định rõ phạm vi cơ sở, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhất trí xác định cơ sở bao gồm cả thôn, tổ dân phố - là nơi mà người dân trực tiếp thực hiện quyền dân chủ…
Đối với việc thực hiện dân chủ trong các cơ quan, đơn vị sự nghiệp của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị làm rõ hơn cơ sở lý luận và thực tiễn của việc có hay không loại trừ và mức độ loại trừ đến đâu, nếu có. Nhiều Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị, không nên loại trừ mà phải quy định hết, ít nhất là quy định có tính nguyên tắc chung và các vấn đề chung của mọi cơ quan, đơn vị phải thực hiện dân chủ. Trên cơ sở đó, với những tổ chức, đơn vị đặc thù, sẽ có những quy định riêng, hoặc giao trách nhiệm cho các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền căn cứ vào những nguyên tắc chung được dự thảo Luật này quy định để quy định cụ thể việc hiện dân chủ tại cơ quan, tổ chức, đơn vị có tính chất đặc thù. Nhiều ý kiến đề nghị nghiên cứu thêm về vấn đề thực hiện dân chủ với nhân dân trong mối quan hệ với các cơ quan, đơn vị.
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội
