Bài cuối: Minh bạch quy trình soạn thảo

Chỉ lấy ý kiến một phiên bản

Báo cáo dòng chảy pháp luật 2021 đã đánh giá, về cơ bản, các bộ đều lấy ý kiến doanh nghiệp đối với các dự thảo liên quan đến kinh doanh. Nhưng phần lớn các bộ chỉ lấy ý kiến duy nhất một phiên bản dự thảo. Thực tế cho thấy, các dự thảo lấy ý kiến VCCI trong thời gian qua, rất ít trường hợp VCCI nhận được phiên bản thứ hai sau lần góp ý lần đầu. Trong quá trình soạn thảo, sau khi lấy ý kiến các đối tượng liên quan, cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ tiến hành chỉnh sửa, bổ sung, thêm bớt các quy định. Phiên bản dự thảo cuối cùng trước khi trình ký, thường rất khác phiên bản lấy ý kiến. Vì vậy có tình trạng, sau khi lấy ý kiến doanh nghiệp, cơ quan soạn thảo thêm vào những điều khoản quan trọng, tác động trực tiếp đến doanh nghiệp nhưng doanh nghiệp chỉ biết khi thông tư đã ban hành.

Quá trình soạn thảo Thông tư số 40/2021/TT-BTC là ví dụ. Theo phản ánh của hiệp hội, doanh nghiệp quy định yêu cầu chủ sở hữu sàn giao dịch thương mại điện tử phải khai thuế thay, nộp thuế thay cho người bán hàng trên sàn không có trong phiên bản dự thảo thông tư tại thời điểm lấy ý kiến doanh nghiệp. Khi Thông tư số 40/2021/TT-BTC ban hành, doanh nghiệp mới biết có quy định này và lên tiếng phản đối.

Qua rà soát, quy định chưa minh bạch, thiếu rõ ràng ở thông tư thường phổ biến ở các dạng như: không rõ về trình tự, thủ tục hành chính; không giải thích cho một khái niệm mới; sử dụng các khái niệm mang tính định tính, chưa rõ ràng, có thể tạo ra nhiều cách hiểu khác nhau… Ngoài ra, thông tư thiếu minh bạch còn ở việc dẫn chiếu chưa đủ rõ ràng khiến cho doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn khi không biết áp dụng thế nào cho đúng.

Tính minh bạch yêu cầu các quy định phải chi tiết, cụ thể, rõ ràng, tạo cách hiểu thống nhất giữa các đối tượng áp dụng. Với tính chất là văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành, tính minh bạch là yêu cầu vô cùng quan trọng đối với các quy định tại thông tư. Việc doanh nghiệp không biết và không có cơ hội tham gia ý kiến đối với phiên bản cuối cùng của dự thảo khiến cho quy trình xây dựng và ban hành thông tư kém minh bạch và tạo ra các quy định bất hợp lý, gây vướng cho doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, việc đánh giá tác động chưa tương xứng. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật quy định trong hồ sơ thẩm định dự thảo thông tư phải có “báo cáo đánh giá tác động của chính sách trong dự thảo thông tư (nếu có); bản đánh giá thủ tục hành chính trong trường hợp được luật, nghị quyết của Quốc hội giao quy định thủ tục hành chính; báo cáo về lồng ghép vấn đề bình đẳng giới (nếu có)”.

Tham vấn các chính sách mới

Thực tế, doanh nghiệp không biết được các quy định tại thông tư có được đánh giá tác động hay không vì không có cơ hội tiếp cận với hồ sơ thẩm định và tài liệu này cũng không công khai. Việc các quy định tại thông tư chưa hợp lý, gây vướng mắc cho doanh nghiệp, thậm chí một số quy định mới phát sinh hiệu lực đã phải sửa đổi, thay thế cho thấy việc đánh giá tác động quy định, đánh giá thủ tục hành chính tại thông tư chưa thực hiện một cách kĩ càng và có chất lượng.

Trong thời gian qua, có nhiều đợt rà soát lớn về văn bản quy phạm pháp luật, gần đây nhất năm 2020, Tổ công tác rà soát văn bản quy phạm pháp luật của Thủ tướng Chính phủ thực hiện rà soát các quy định liên quan đến kinh doanh trong nhiều ngành lĩnh vực; năm 2021, các bộ đang xây dựng phương án cắt giảm đơn giản hóa các quy định về kinh doanh).

Qua các đợt rà soát, cộng đồng doanh nghiệp đã gửi về rất nhiều ý kiến phản ánh về các vướng mắc trong các quy định tại văn bản quy phạm pháp luật, trong đó có các quy định tại thông tư. Tuy nhiên, không nhiều ý kiến của doanh nghiệp được ghi nhận và được sửa đổi. Tất nhiên, không phải tất cả các ý kiến phản ánh từ thực tiễn đều chính xác tuyệt đối, nhưng việc ghi nhận hay không ghi nhận không được các cơ quan nhà nước giải trình rõ ràng và công khai. Trong khi đó đây khi là nguồn thông tin quý giá để cơ quan nhà nước nhận diện vấn đề và tiến hành sửa đổi, hoàn thiện chất lượng của văn bản quy phạm pháp luật.

Từ thực tế này, các chuyên gia cho rằng cần phải minh bạch hơn nữa quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật đặc biệt ở các khâu lấy ý kiến (công khai biên bản góp ý dự thảo cuối cùng trước khi trình để doanh nghiệp nhận biết); khâu giải trình tiếp thu (công khai bản giải trình tiếp thu của các bộ). Đồng thời, nâng cao chất lượng của các báo cáo đánh giá tác động. Trong đó cần tham vấn, khảo sát doanh nghiệp đối với các chính sách mới, các thủ tục hành chính để nhận diện chính xác những chi phí tuân thủ mà doanh nghiệp phải thực hiện, những tác động có thể có của chính sách đến doanh nghiệp.