“Tình trạng này kéo dài nhiều năm”
Theo báo cáo của Chính phủ tại Kỳ họp thứ Ba, tổng thu ngân sách nhà nước năm 2021 tăng 16,8% so với dự toán, tương đương tăng 202,9 nghìn tỷ đồng so với số đã báo cáo Quốc hội tại Kỳ họp thứ Hai vào tháng 10.2021 là chỉ tăng 22,2 nghìn tỷ đồng. Trong đó, 3 khoản thu chủ yếu đều vượt dự toán rất cao: thu nội địa vượt 15,1%; thu từ dầu thô vượt 92,44% và thu cân đối từ hoạt động xuất nhập khẩu vượt 20,9%.
Một mặt, đây là kết quả rất tích cực trong bối cảnh dịch Covid-19 bùng phát lần thứ tư với chủng Delta nguy hiểm và lây lan nhanh hơn, tác động nghiêm trọng đến mọi mặt đời sống xã hội; mặt khác cho thấy dự toán thiếu chính xác, kém chất lượng tiếp tục là căn bệnh "kinh niên" và chưa được khắc phục.
Bóc tách cụ thể, Ủy ban Tài chính, ngân sách chỉ ra rằng, chỉ trong thời gian rất ngắn (riêng quý IV.2021), thu ngân sách tăng hơn 9 lần so với số báo cáo Quốc hội. Số tăng thu chiếm khoảng 90,1% số tăng thu cả năm. Nhiều khoản thu tăng rất cao so với dự toán như: thu về nhà, đất tăng 65% so với dự toán; thu tiền cấp khai thác khoáng sản tăng 71,2% so với dự toán; thu từ quỹ đất công ích tăng 120,7% so với dự toán... Bên cạnh đó, phát sinh khoảng 20,935 nghìn tỷ đồng từ các khoản thu chưa được dự toán (như thu thuế thu nhập doanh nghiệp từ chuyển nhượng dự án khu đô thị Phước Hưng 2.373 tỷ đồng, thu từ hoạt động chuyển nhượng bất động sản của Tập đoàn Ecopark 1.290 tỷ đồng...).
Ủy ban Tài chính, ngân sách cho rằng, mặc dù dự toán ngân sách năm 2021 được xây dựng trong bối cảnh dịch Covid-19 đang diễn biến rất phức tạp, khó dự báo chính xác, song việc chênh lệch quá lớn so với dự toán và số đã báo cáo Quốc hội tại Kỳ họp thứ 2 thể hiện năng lực dự báo, đánh giá còn hạn chế, chưa dự báo đầy đủ các biến động kinh tế - xã hội với các yếu tố tác động đến thu ngân sách trong những tháng cuối năm. “Đặc biệt, tình trạng này đã kéo dài trong nhiều năm, làm ảnh hưởng lớn đến việc xây dựng dự toán năm sau và hiệu quả phân bổ, sử dụng ngân sách”. Ủy ban Tài chính, ngân sách đề nghị Chính phủ rút kinh nghiệm, có giải pháp khắc phục, nâng cao năng lực phân tích, dự báo các nguồn thu để tạo cơ sở vững chắc trong việc xây dựng dự toán thu ngân sách nhà nước năm 2023 và những năm tiếp theo.
3 giải pháp nâng cao năng lực dự báo
Theo PGS.TS. Vũ Sỹ Cường, Học viện Tài chính, sở dĩ có sự chênh lệch này là tại Kỳ họp thứ Hai, Chính phủ có đánh giá sơ bộ ban đầu vào tháng 9.2021, lúc đó tình hình dịch Covid-19 vẫn phức tạp nên đã ảnh hưởng đến dự báo các nguồn thu. Thêm vào đó, việc tăng thu ngân sách chủ yếu do đất đai, đây là yếu tố không thể dự báo hết được. Dù vậy, từ kinh nghiệm thực tế, vị chuyên gia này xác nhận “rõ ràng năng lực dự báo đang là vấn đề, thách thức lớn”.
Để nâng cao năng lực dự báo, theo PGS.TS. Vũ Sỹ Cường, trước hết, phải nâng cao năng lực của chính các cơ quan tài chính (thuế). “Có tình trạng, cán bộ thuế khi được điều chuyển sang vị trí làm phân tích dự báo sẽ không vui. Rõ ràng, chúng ta chưa chú trọng đến nhân lực cho công tác này. Do vậy, phải đào tạo được đội ngũ nhân lực cho công tác dự báo và có chế độ đãi ngộ tương xứng đối với họ. Đồng thời, phải xây dựng hệ thống chỉ số, các mô hình về công thức dự báo... nhằm góp phần nâng cao năng lực dự báo”, ông Cường đề nghị.
Cùng với đó, theo vị chuyên gia này, cần nâng cao năng lực thẩm tra, đánh giá của cơ quan dân cử các cấp. “Lâu nay vẫn có ý kiến cho rằng việc tăng thu là do xây dựng dự toán thu ngân sách nhà nước ở mức thấp, vậy như thế nào là thấp, thế nào mới là phù hợp? Cơ quan dân cử các cấp cũng phải đánh giá được điều này, để yêu cầu cơ quan lập dự toán điều chỉnh nếu cần thiết”.
Một yếu tố quan trọng nữa để nâng cao chất lượng dự báo là phải huy động được sự tham gia của các chuyên gia, các tổ chức độc lập. Thực tế, hiện con số dự báo vẫn ở chế độ khép kín, trong nội bộ với nhau. Các chuyên gia, tổ chức độc lập chỉ được biết khi công tác dự báo đã hoàn tất. Điều này cần phải thay đổi, bằng cách huy động sự tham gia của đội ngũ chuyên gia, các tổ chức độc lập, để bảo đảm các dự toán, dự báo đưa ra là phù hợp, ông Vũ Sỹ Cường đề nghị.
