Sẽ chấm dứt nỗi ám ảnh kiểm tra chuyên ngành?

Cải cách chưa thực chất

Khâu kiểm tra chuyên ngành vốn là nỗi ám ảnh của hầu hết doanh nghiệp khi làm thủ tục hải quan để thông quan hàng hóa bởi các quy định chồng chéo, bất hợp lý và việc tổ chức thực hiện máy móc. Nhờ cải cách, tỷ lệ các lô hàng nhập khẩu phải kiểm tra chuyên ngành trước thông quan đã giảm từ mức gần 26% năm 2015 xuống còn 19,1% vào năm 2019. Hầu hết lĩnh vực kiểm tra chuyên ngành đã chuyển sang kiểm tra sau thông quan, chuyển trọng tâm sang hậu kiểm, từ đó tiết kiệm chi phí và thời gian cho doanh nghiệp.

Tuy vậy, kết quả này vẫn chưa đạt được yêu cầu của Chính phủ là giảm còn dưới 10% đối với hàng nhập khẩu vào năm 2018 - 2019. Bên cạnh đó, mới có 12.600/82.698 mặt hàng thuộc diện quản lý của các bộ, ngành được cắt giảm kiểm tra chuyên ngành - còn khá xa so với yêu cầu phải cắt giảm 50% hàng hóa thuộc diện quản lý và kiểm tra chuyên ngành vào năm 2018 - 2019. Một số bộ, ngành còn thiếu quyết liệt và khẩn trương trong việc cải cách toàn diện hoạt động kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa nhập khẩu; thiếu sự kết nối, trao đổi và chia sẻ thông tin giữa cơ quan kiểm tra chuyên ngành và cơ quan hải quan, dẫn đến khó khăn cho quá trình thực hiện; chưa áp dụng thực chất nguyên tắc quản lý rủi ro trong kiểm tra chất lượng hàng nhập khẩu hoặc đã áp dụng nhưng chưa hiệu quả...

Trước thực tế này, tại Nghị quyết 99/NQ-CP năm 2019 và Nghị quyết 02/NQ-CP năm 2020, Chính phủ giao Bộ Tài chính xây dựng Đề án cải cách kiểm tra chuyên ngành theo hướng cơ quan hải quan là đầu mối thực hiện kiểm tra chuyên ngành tại cửa khẩu, bộ quản lý chuyên ngành thực hiện hậu kiểm. Ngày 16.9 vừa qua, Bộ Tài chính đã trình Thủ tướng phê duyệt Đề án cải cách mô hình kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu.

Đề xuất mô hình mới

Với mục tiêu cắt giảm chi phí, thời gian và tạo thuận lợi cho doanh nghiệp; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp người tiêu dùng; đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng hàng nhập khẩu, Đề án đưa ra 7 phương án cải cách.

Cụ thể, Đề án đề nghị giao cơ quan hải quan là đầu mối trong kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu. Để cắt giảm số lô hàng nhập khẩu phải kiểm tra, sẽ áp dụng đồng bộ ba phương thức kiểm tra (kiểm tra chặt, kiểm tra thông thường, kiểm tra giảm); đồng thời kiểm tra theo mặt hàng; bổ sung đối tượng được miễn kiểm tra; áp dụng đầy đủ, thực chất nguyên tắc quản lý rủi ro. Cùng với đó là đơn giản hóa thủ tục kiểm tra và ứng dụng hệ thống công nghệ thông tin để triển khai mô hình kiểm tra mới.

Theo mô hình mới, hàng hóa nhập khẩu thuộc diện kiểm tra chất lượng được thực hiện theo 3 phương thức: Kiểm tra chặt, kiểm tra thông thường, kiểm tra giảm. Việc chuyển đổi phương thức kiểm tra (từ chặt sang thông thường, từ thông thường sang giảm) áp dụng đối với hàng hóa giống hệt, không phân biệt nhà nhập khẩu trong thời hạn nhất định hoặc cho đến khi hàng hóa có quy chuẩn mới.

Cũng theo mô hình mới, hàng hóa nhập khẩu thuộc diện kiểm tra an toàn thực phẩm sẽ được kiểm tra tại cơ quan do Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn giao/chỉ định. Với hàng áp dụng kiểm tra chặt, hải quan kiểm tra hồ sơ, thông báo tổ chức chứng nhận được chỉ định lấy mẫu, kiểm nghiệm chỉ tiêu an toàn thực phẩm, căn cứ kết quả để ra thông báo kết quả kiểm tra an toàn thực phẩm và thông quan. Đối với hàng áp dụng kiểm tra thông thường: Hải quan kiểm tra hồ sơ an toàn thực phẩm, ra thông báo kết quả kiểm tra an toàn thực phẩm và thông quan. Đối với hàng áp dụng kiểm tra giảm: Hải quan chỉ kiểm tra hồ sơ ngẫu nhiên tối đa 5% trên tổng số lô hàng nhập khẩu thuộc diện kiểm tra giảm trong vòng 1 năm.

Theo đánh giá của đại diện Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, quy trình của Đề án có thể giảm thời gian thông quan khoảng 2 cho 1 lô hàng. Đặc biệt, khi hải quan tích hợp được dữ liệu về kết quả kiểm tra chất lượng hàng hóa để áp dụng cho lô hàng sau, lượng hàng hóa phải kiểm tra sẽ giảm rất lớn.