Phải giải quyết bằng được "điểm nghẽn" chất lượng nhân lực

Không đơn thuần là trang bị kiến thức

- Bà đánh giá thế nào về quy mô, cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực của nước ta hiện nay?

- Kỹ năng nghề và giáo dục nghề nghiệp (GDNN) là vấn đề toàn cầu. Đây không đơn thuần là giáo dục đào tạo để trang bị kiến thức, kỹ năng tay nghề cho người lao động mà đằng sau đó là vấn đề kinh tế, năng suất lao động và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Thời gian qua, việc đào tạo, bồi dưỡng, chuẩn bị nhân lực có kỹ năng nghề được Đảng, Nhà nước rất quan tâm và đã có nhiều chuyển biến tích cực về nhận thức, quy mô tuyển sinh, chất lượng và hiệu quả đào tạo, góp phần quan trọng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, quy mô, cơ cấu và chất lượng nhân lực có kỹ năng nghề vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển, nhất là trong bối cảnh do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, tác động của cuộc Cách mạng 4.0 và hội nhập quốc tế. Việt Nam đang hội nhập quốc tế sâu rộng, nền kinh tế có độ mở cao nhưng nhiều chuyên gia đánh giá, lao động Việt Nam chỉ "vàng" về số lượng mà chưa "vàng" về chất lượng. Thiếu hụt kỹ năng lao động, chưa linh hoạt về chuyên môn, đa phần phải qua đào tạo lại đang là rào cản lớn trong thu hút đầu tư nước ngoài và phục hồi kinh tế trong nước.

Cụ thể, quy mô lực lượng lao động hiện nay đạt khoảng 55 triệu người nhưng số lao động đã qua đào tạo có văn bằng, chứng chỉ chỉ khoảng 24%. Quy mô tuyển sinh chưa tương xứng với năng lực của hệ thống GDNN và nhu cầu của thị trường. Việc phân luồng học sinh sau THCS và THPT vào GDNN còn nhiều khó khăn; cơ cấu ngành, nghề đào tạo còn bất hợp lý, chất lượng đào tạo của một số cơ sở chưa đáp ứng được yêu cầu nhân lực của doanh nghiệp.

- Nhưng chúng ta có rất nhiều lao động tay nghề cao, đoạt giải khu vực và quốc tế, thưa bà?

- Đúng vậy, nhiều năm gần đây, Việt Nam có nhiều học sinh, sinh viên đạt thứ hạng cao trong các kỳ thi tay nghề khu vực và thế giới. Tuy nhiên, thành tích đó không phải là phổ biến.

Năm 2019, Việt Nam tăng 10 bậc năng lực cạnh tranh theo xếp hạng của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, yếu tố "kỹ năng" đã tăng 4 bậc, trong đó điểm "chất lượng đào tạo nghề nghiệp" tăng 13 bậc. Kết quả này đáng khích lệ nhưng xét toàn diện, thị trường lao động của Việt Nam vẫn tồn tại những bất cập về cả quy mô, cơ cấu, chất lượng như trên đã nói.

Thêm vào đó, hiện nay đang có xu hướng ngược, đó là lo lắng việc nhiều người đi học nghề. Ví dụ một số địa phương hạn chế chỉ tiêu học văn hóa trong trường nghề, hạn chế trường nghề tổ chức đào tạo văn hóa cho học sinh. Như vậy là trái với Luật Giáo dục.

Các chính sách đặt hàng, đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp còn rất thấp so với nhu cầu nhân lực tăng nhanh. Cho đến nay, ngân sách phân bổ cho lĩnh vực GDNN còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu đào tạo nghề, nhất là kinh phí đào tạo nghề chất lượng cao và hiện đại hóa cơ sở vật chất, thiết bị đào tạo. Nhiều bộ, ngành, địa phương chưa thực sự quan tâm ưu tiên nguồn lực cho GDNN trong khi doanh nghiệp chưa đủ động lực để đầu tư vào lĩnh vực này. Năng suất lao động của Việt Nam đang xếp cuối trong các nước khu vực Đông Nam Á.

Đẩy mạnh phân luồng

- Nói như vậy thì GDNN đang đứng trước rất nhiều thách thức. Theo bà, cần phải làm gì để cải thiện tình trạng này?

- Muốn nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế, Việt Nam buộc phải tăng năng suất lao động, coi đây là đòn bẩy kinh tế then chốt, là nhân tố chủ đạo hình thành lợi thế cạnh tranh quốc gia và hội nhập toàn cầu thắng lợi.

Ngay từ bây giờ, cần huy động sự tham gia của toàn xã hội đối với việc đổi mới, nâng cao chất lượng GDNN; tăng cường gắn kết 3 nhà: Nhà nước - nhà trường - nhà doanh nghiệp. Khi nhà doanh nghiệp và Nhà trường có cùng mục tiêu, sự gắn kết giữa doanh nghiệp và nhà trường là tất yếu. Vì vậy, Nhà nước cần có cơ chế, chính sách khuyến khích doanh nghiệp tham gia tích cực và luôn song hành với nhà trường trong lĩnh vực GDNN, để trong tương lai, doanh nghiệp phải là người đầu tư chính, đồng thời dự báo, xác định nhu cầu của mình một cách rõ ràng, cùng tham gia thiết kế chương trình đào tạo. Có như vậy, nhà trường sẽ chủ động trong công tác tuyển sinh, đổi mới chương trình đào tạo sát với nhu cầu của doanh nghiệp, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực gắn với thị trường lao động.

- Chúng ta cần lưu ý những gì đối với các chính sách GDNN, thưa bà?

- Trước hết, chúng ta phải định hướng cho GDNN, nội dung hướng nghiệp phải đưa ngay vào chương trình giáo dục phổ thông, đẩy mạnh phân luồng, thu hút học sinh tốt nghiệp THCS vào học chương trình 9+.

Đối với các cơ sở GDNN, cần thực hiện tự chủ toàn diện; chuyển đổi hoạt động của các cơ sở công lập đủ điều kiện sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Chuẩn hóa các điều kiện bảo đảm chất lượng trong hệ thống GDNN; đánh giá và cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia; tiếp tục thí điểm đào tạo cho sinh viên của các nghề trọng điểm cấp độ quốc tế theo chương trình chuyển giao và cấp bằng của nước ngoài.

Ngoài ra, theo Tổ chức Lao động Quốc tế, để chủ động về nhân lực phục vụ sản xuất, kinh doanh trong bối cảnh tác động mạnh mẽ của dịch Covid-19 và Cách mạng 4.0, yêu cầu sống còn đối với mỗi doanh nghiệp là phải đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng nâng cao kỹ năng cho người lao động. Vì vậy, đề nghị Quốc hội cho phép sử dụng Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp để nâng cao tay nghề cho người lao động không chỉ là giải pháp tạm thời trong thời dịch mà còn là chủ trương nhất quán, lâu dài.

- Xin cảm ơn bà!